Botanical garden - Singapore

AWAY FROM HOME

‘May your adventures bring you closer together, even as they take you far away from home.’

- Trenton Lee Stewart

Ik zit op het matras in m’n capsule. Gordijntje gesloten. Nachtlampje aan. Er slapen tien mensen in capsules op onze kamer zonder ramen. Pikdonker. Wel airconditioning. Veel mensen met een jetlag. Het is er altijd donker, en altijd superstil. Er slapen dag en nacht hotelgasten. In die stilte moest ik dus op zoek naar m’n bitje voor de nacht. In een blauw doosje. Ik had hem de nacht ervoor nog gebruikt…. Ik checkte al mijn drie toilettassen, dubbel. Ik gooide alles uit de vakken in mijn dagtas. Ik probeerde zo stil mogelijk te zijn met krakende verpakkingen en plastic tasjes. Hoe langer het zoeken duurde hoe meer gefrustreerd ik raakte. Hoe meer lawaai. De temperatuur liep op in mijn capsule. Uiteindelijk slingerde ik het trapje af naar de vloer, mijn capsule was bovenop gelegen. Ik trippelde zachtjes op mijn tenen naar de capsule van mijn lief. ‘Ik ben m’n bitje kwijt’ fluisterde ik. Samen terug geklommen in mijn capsule. Zaklamp aan en nogmaals gezocht. Steeds sneller. Het licht van de zaklamp schoot alle kanten op door de ruimte. Middelste dochter appte wat we in godsnaam aan het doen waren? Zij en ik schoven beiden onze gordijntjes opzij en zij wees steeds naar de grond onder mijn capsule. Ik snapte er niks van. Ik slingerde weer van het trapje af en hoorde toen dat dochterlief hem al de hele dag op iemand’s koffer had zien liggen. Daar lag het blauwe doosje, nog steeds! Opluchting. We zijn anderhalve dag in Singapore. Kennismaken met de nieuwe woonplaats van onze dochter. Singapore is een heerlijke stad. De avonden na een regenbui zijn heerlijk zacht. 

Het eten is ook heerlijk. Met een geheel eigen keuken en zelfs twee straattentjes met een Michelin-ster. Het zijn de eerste eetstalletjes in de wereld die deze eer kregen. Maar ook een van de meest bijzondere zwembaden ter wereld, op het dak van een megahoge hoteltoren. En natuurlijk een goede plek om te shoppen. Het toont de rijkdom van dit piepkleine land. Ik snap dat onze oudste dit een aantrekkelijk land vindt om te wonen. De stad dateert al uit de 14e eeuw. Hij werd begin 19e eeuw door de Engelsen gekoloniseerd. Zij maakten de stad tot wat wij nu kennen als hip Singapore: de hypermoderne stad met haar torenhoge flats en luxe winkels in Orchard Road (waar onze dochter in de buurt een appartementje heeft gehuurd).  Een opvallend schone, veilige stad die door de relaxte sfeer veel kleiner aanvoelt dan ze in werkelijkheid is. Een stad die mij verrast. Je kunt eenvoudig door de stad reizen met de metro. Wat wij natuurlijk ook deden. We bezochten de prachtige, tropische botanische tuin. Met bijzonder gekleurde orchideeën. We bezochten een eeuwenoude Hindoe tempel waar we shawls over onze blote schouders moesten draperen en de bekende baai met een lichtshow in de avond. Een bezoek aan de Gardens by the bay waar ook een muziekshow was met verlichte futuristische bomen. Singapore bestaat niet uit één stad, zoals ik dacht, maar uit meer dan zestig eilanden. Al groeien deze door landwinning langzaam aan elkaar. We hebben met elkaar een kleine indruk gekregen van wat de stad te bieden heeft. Met de beste gids die deze fijne stad te bieden heeft, onze eigen dochter. 

Batam | 31 juli 2023

Oldest daughter & me, 1999

STAPJE VOOR STAPJE AFSCHEID
“Just like providing healthy food, clean water, comfortable home, good education and health care to children is a must and a right, teaching them how to read books passionately is a skill that they need to live in life living by values, and think logically, and know what's right from wrong, and have a compassionate heart.” 

- Noora Ahmed Alsuwaidi

Vaak gingen gedachten door mijn hoofd over hoe je als moeder goed afscheid kunt nemen van je oudste dochter die gaat emigreren. Net zoals bij alles, je kunt dat nooit beter plannen dan hoe het universum dat voor je doet. Zo ging het de afgelopen dagen ook bij ons. Het ging eigenlijk vanzelf. Sowieso is ze veel vaker thuis geweest. Er moesten namelijk dingen geregeld worden wanneer je huis en haard achterlaat. Zo had ik haar geholpen met een betaalbare opslag te vinden in Breda. We gingen samen kijken. Een groot nieuw gebouw met honderden kleine ruimtes afgesloten met roldeuren. Ik had vooraf specifiek gevraagd om een kleine ruimte. De jongen liet ons een kleine box zien. Dochter en ik keken samen naar de lege, schone vierkanten opslagruimte. Ik liet doorschemeren dat dit misschien nog wel te groot was. Ik opperde of er misschien nog een kleinere ruimte te huur zou zijn? De medewerker meldde ons dat klanten dat nog nóóit gevraagd hadden. Ze vragen altijd om een grotere ruimte. De enige kleinere ruimte die hij beschikbaar had was een soort bezemkast, zei hij. Dat was waarschijnlijk veel te klein voor ons. ‘Laat toch maar even zien’ was mijn reactie. De bezemkast was perfect voor de overgebleven spullen van dochter. We waren helemaal opgelaten dat we zo’n perfecte schone, droge ‘kast’ gevonden hadden. Tevreden gingen we na contractondertekening naar huis. Afgelopen week gingen we met z’n tweetjes met de volgeladen hippiebus met haar oude baby-commode, twee grote schilderijen, gevulde kartonnen dozen met restanten winterkleding (de rest had ze al weg gegeven aan vriendinnen, zusjes, collega’s en uiteindelijk de kringloop) voor als ze eens op bezoek komt in de winter. Ik had er nog twee dozen aan toegevoegd met plakboeken van preschool, bewaardoos met diploma’s, mappen met dagelijkse berichtjes van kinderdagverblijf en andere kindertijdherinneringen. 

Alle leesboeken die ze niet meer wilde bewaren - en dat waren er veel - hadden we samen met een ritje door ons dorp in minibibliotheken (houten huisjes aan de straat met leen- of ruilboeken) achtergelaten. Een heel fijn tevreden gevoel. Eenmaal met de Volkswagenbus bij de opslag was ze het kaartje met code voor de toegang en het nummer van de bezemkast vergeten… Een overvol hoofd natuurlijk. Ze vond de toegangscode in haar mobieltje. We wisten dat het op de tweede verdieping was en stapten met een wagentje met spullen in de lift. Op de tweede kwamen we in een soort filmset terecht, zo’n typisch steriele, doodstille self storage etage. Alle gangen spierwit en alleen maar dezelfde deuren. Naast elke deur een groen bordje met een nummer. Een nummer dat wij dus niet hadden. Zonder enig bezit van richtingsgevoel voelden we toch allebei aan dat het in die hoek moest zijn. Raak! Toen in twee liftritjes alles erin opgestapeld stond, er konden uiteindelijk nog zeker zes verhuisdozen bij, vroeg ik me ineens iets af. Of ze de bewaardoos met onder andere haar eerste babysokjes, eerste rompertje, de krant van haar geboortedag, het eerste zachte haarborsteltje en mijn zwangerschapsdagboek wel ingepakt had? Ze wist niet meer hoe die doos eruit zag. Ze wist zeker dat het niet in haar appartement had gelegen. Ik wist zeker dat het niet meer bij ons in huis lag. Er ging iets pijn doen in mijn buik. Waar is die doos die ik zo zorgvuldig een kwart eeuw voor haar bewaard had? Terwijl we staan te brainstormen voor de open kastdeur zie ik rechts in mijn ooghoek een kartonnen doos opengepiept staan. Door het kiertje zie ik een bekende kleur… Ik zet een stap en open de doos. ‘Hoe is het mogelijk!’ roep ik opgelucht uit. Samen openen we de deksel van de babydoos. Samen pakken we ieder onderdeeltje even vast. De piepkleine sokjes, fopspeentjes, knuffeltje waar ze mee sliep, het rompertje zorgvuldig in vloeipapier gevouwen, de babybel die ik op mijn dikke buik droeg. We bladeren door het zwangerschapsdagboekje waar ook wat foto’s en echo’s ingeplakt zijn. ‘Wat ligt daar nou?’ Op de bodem ligt iets dat ik niet herken. De zwangerschapstest! Zo stonden moeder en dochter samen herinneringen van een kwart eeuw terug te aanschouwen. Ik deelde de bijbehorende verhalen met haar. Een onverwachts intiem moment. We waren heel blij met dit cadeautje. Dit kun je zelf niet zo plannen. Zó neem je dus stapje voor stapje afscheid.  

My sis and I - Lemmer

DON'T MISS THE BOAT
‘Moge alle levende wezens gelukkig zijn en vrede vinden,

wat voor levende wezens er ook zijn.

Of ze nu sterk zijn of zwak,

groot of klein, zichtbaar of onzichtbaar, ver weg of dichtbij.

Of ze al geboren zijn of nog geboren moeten worden,

moge ze allemaal gelukkig zijn.’

- fragment uit boeddhistisch gebed

Wanneer ik de tweedehands Lonely Planet reisgids ophaal, die ik van marktplaats heb gekocht, lees ik meteen in de inleiding ‘There will be no better time to visit Kalimantan than right now. Time is running out: don’t miss the boat.’ De schrijver doelt natuurlijk op het houtkappen in het regenwoud voor het winnen van palmolie en hout, en de aangestoken bosbranden om de grond geschikt te maken voor landbouw en veeteelt. Ook energiewinning (mijnen) maken het leefgebied van de dieren en lokale stammen steeds kleiner. De intrigerende orang-oetans sterven op Borneo uit door ontbossing en door gebruik als huisdier. Illegale handelaars verkopen baby orang-oetans en vermoorden daarbij vaak de moeder. Zo erg verdrietig… Moge alle levende wezens gelukkig zijn… Wilde orang-oetans leven alleen nog op Indonesische eilanden Sumatra en Borneo. Op heel Borneo is maar een klein deel (nog geen tien procent) van het bos beschermd gebied. De rest is bestemd voor houtkap, plantages of mijnbouw, óf heeft nog geen bestemming. Met name in die laatste gebieden komt veel illegale houtkap voor. Door het ontbreken van goede regels en toezicht. Vaak holt de kwaliteit van die bossen door die houtkap achteruit. En dan is de volgende stap snel gezet: het gebied wordt alsnog als palmolieplantage in gebruik genomen. Met het verdwijnen van de bossen verliezen dieren hun leefgebied. Orang-oetans verdwijnen of raken geïsoleerd van elkaar, omdat gebieden versnipperd raken. Dankzij hun voorliefde voor vruchten en lange afstanden, die zij elke dag door het bos afleggen voor verzamelen voeding en maken van hooggelegen nesten, spelen orang-oetans een belangrijke rol in de verspreiding van zaden. Een aantal plantensoorten lijkt voor hun bestaan zelfs alleen afhankelijk te zijn van de orang-oetan. Zo leveren deze mooie en lieve mensapen een belangrijke bijdrage aan de biodiversiteit van het bos. Ook belangrijk. Het aantal orang-oetans dat zich in een bepaald gebied kan handhaven zegt iets over de gezondheid van het bos. Orang-oetans zijn zeer nauw verwant aan ons, mensen. Zulke familieleden wil je toch beschermen tegen uitsterving? De prijzen van excursies naar de habitat van orang-oetans zijn behoorlijk hoog, omdat met dit geld wordt gestreden voor het behoud van de jungle. Wanneer het toerisme niet meer voldoende oplevert zal de regering eerder toestemming verlenen om nog meer jungles te vervangen door palmolieplantages. Zo steunen wij, met onze geboekte tour van een paar dagen op een privé woonboot, een beetje het behoud van het regenwoud en zijn dieren. Aan de hand van tellingen van nesten (die ze elke dag opnieuw bouwen!) schatten onderzoekers dat nu op Borneo tussen de zeventigduizend en ruim honderdduizend orang-oetans leven. In de beschermde gebieden zijn de aantallen orang-oetans gelukkig stabiel. De mensapen worden geholpen door de losse bosreservaten waarin hij leeft weer te verbinden en in stand te houden door duurzaam bosbeheer. Door het verliezen van leefruimte en het gebrek aan voedsel komen de apen steeds vaker in contact met mensen. Op Borneo vormt het centrale berggebied het Hart van Borneo. Het is net zo groot als Groot-Brittannië en één van de grootste regenwouden ter wereld. Wij bezoeken dit gebied ook, samen met gids Joe. Het Hart van Borneo spreidt zich uit over Indonesië, Maleisië en Brunei. Deze drie landen beschermen samen de biodiversiteit van de bossen. Deze jungles leveren drinkwater, natuurlijke producten voor het levensonderhoud en ze spelen een grote rol in de lokale cultuur. Ik kan en wíl gewoon niet geloven dat mensapen op zo’n korte termijn met uitsterven worden bedreigd. ‘Time is running out: don’t miss the boat’.

Afgelopen week speelde zich voor mij voor een klein deeltje af op het water. Afscheid op een boot. Een woonboot in de binnenstad van Leiden. En een plezierboot in het Friese Lemmer aan het IJsselmeer. Het eerste afscheid was van mijn vriendin M die ik uit Madrid ken. M behoort tot een klein vriendinnengroepje uit mijn Madrileense tijd. Ze zochten mij op in Nederland toen zij nog in Madrid woonden. Wij zochten M op toen zij in Berlijn woonde. Met dit meidengroepje, dat al vijftien jaar bestaat, namen we afgelopen week afscheid van haar. M verhuist namelijk naar Kaapstad voor een paar jaar. Zij woont op een prachtige woonboot op een kruising van twee mooie Leidse grachten. Het zonnetje scheen die middag. Op het dek van de boot relaxen met elkaar. Later tapas op een pleintje. En uiteindelijk het afscheid. Met de belofte dat wij, als vriendinnengroepje, M op komen zoeken in Kaapstad. Afgelopen weekend nóg een afscheid. Dit keer nam onze dochter afscheid. Mijn zus en haar gezin namen afscheid van hun nichtje. Met een barbecue waar ook nog twee zomerverjaardagen gevierd werden. Vóór de barbecue gingen mijn zus en ik met onze partners varen in hun Friese woonplaats. Op een gerenoveerde boot ooit door vader van onze zwager gebouwd. Met z’n viertjes over de woeste golven van het IJsselmeer. Daarna wat sluisjes door en toen de binnenstad van Lemmer in. Langs de terrassen, langs de toeristen met een ijsje in hun hand, langs de blikken van de mensen op straat. Een muzikant zong liedjes op de kade en toen hij mij zag filmen vanaf het water sprong hij op een boot die daar lag en pakte prompt zijn saxofoon en speelde een stukje. Een zomers vakantiegevoel. Een boot.

Kalimantan, Borneo!

KALIMANTAN
I've backpacked to countries like Italy and Turkey and observed beautiful scenery, but then I realized that beauty was always very close to me. It is here in Belitung Island (Indonesia), where the rivers, beaches and the terrain captivate my attention most. 

- Andrea Hirata

Deze maand is het zover. We gaan reizen. We gaan een prachtige rondreis maken over één van de  grootste eilanden ter wereld Borneo. Het Indonesische deel Kalimantan. We nemen daar een maand de tijd voor. Dat is inclusief de aankomst op Singapore waar we twee dagen zullen landen met ons gezin en oudste dochter zal daar wat dingen voorbereiden voor haar emigratie. Daarna drie weken regenwoud en stranden. De laatste dagen zullen we weer in Singapore zijn om van het nieuwe appartement van oudste haar thuis te maken. We zullen haar verhuisspullen uitpakken en een plekje geven. Zij zal twee nachten met één van ons in haar nieuwe appartement slapen. De rest slaapt in een capsule een stukje verderop in de stad. Ik fantaseer dat we misschien een keer met z’n allen take-out bij haar aan de eettafel eten? Herinneringen maken en voetstappen achterlaten. Dat vind ik belangrijk voor haar. Voor mezelf vind ik het ook fijn om te weten waar ze gaat wonen, wat haar nieuwe thuis wordt. Het gaat om een grote verandering in mijn leven. Onze kinderen zijn allemaal wel een keertje naar een studentenkamer verhuisd. Oudste woont al een jaar of vier in een volwassen appartement in Rotterdam. Deze verhuizing is echter een heuse emigratie - naar de andere kant van de wereld. Meer dan een halve dag vliegen. Haar plan is dat ze niet terug komt. Arbeidscontract voor onbepaalde tijd. Dat brengt voor mij een innerlijke verandering met zich mee. Ik blijf natuurlijk moeder van drie dochters ookal woont er straks eentje in Azië. Ze is niet meer in m’n buurt maar ik draag haar wel bij me. Heimwee en gemis gaan een rol spelen op de achtergrond. Ookal zal zij heel gelukkig zijn daar. Een leuke baan, een plek waar ze blij van wordt, een nieuwe start. Ons kind zal gelukkig zijn en wij zullen ons daarbij senang voelen, trots. Ze heeft het voor elkaar. Toch blijkt het moeilijk voor mij te zijn, dat voel ik al. Ik mis haar nú al als ik me inleef. Ik sta in mijn moeder’s schoenen. Bijna een kwart eeuw geleden kondigden mijn lief en ik aan dat we met haar kleinkind naar Amerika gingen verhuizen. Ze was meteen opgewekt en oprecht blij voor ons. Ze had er een vakantieadres bij. Ze kwam kramen toen onze tweede baby geboren werd. Stapels handgeschreven brieven schreef ze. Zelfgemaakte kaartjes voor de kleinkinderen. Zij wíst dat je kinderen te leen hebt. Ik weet dat in mijn hoofd ook. In mijn hart voel ik echter iets anders. Een drama. De waarheid is dat niemand gemakkelijk door grote veranderingen heen komt. Emoties lopen altijd wat achter op wat er in de werkelijkheid plaatsvindt. Pas in het vliegtuig terug of zelfs misschien pas thuis, als iedereen z’n draai gevonden heeft, komen de diepere emoties.  Ik moet mezelf die tijd gunnen, mezelf toestaan om het ongemak te voelen en om manieren te vinden om ermee om te gaan. Pakketjes sturen. Handgeschreven brieven. Aftellen naar een samenzijn. Op den duur zal het afscheid een nieuw begin worden, met alle positieve energie die daarbij hoort. Ik ken zoveel mensen die een kind, ouder, broer of zus in het buitenland hebben wonen. De wereld is tegenwoordig zo klein. Ons gezin weet dat als geen ander. Onze kinderen zijn wereldburgers. Zo hebben we ze opgevoed. Dit is een resultaat ervan.

Haar emigratie zorgt ervoor dat wij voor de tweede keer naar Azië vliegen. De eerste keer studeerde ze een half jaar in Zuid-Korea en haalden we haar midden in de winter op. Tempels in de sneeuw. Nu gaan we zweterig Azië ontdekken. Indonesië. Mijn moeder heeft met haar ouders en twee zussen in haar kindertijd op Java gewoond. Ik ga voor de eerste keer naar Indonesië. Op mijn wensenlijstje staat een ontmoeting met een mensaap. Kalimantan is één van de weinige plekken waar orang-oetans nog in het wild leven. Eiland Borneo staat bekend om zijn ongerepte natuur. Echter door de olie- en houtindustrie moet men steeds dieper het land in om de echte authentieke stukken regenwoud te vinden. Dat gaan wij in twee etappes doen. We gaan er de tijd voor nemen, een rustig tempo om zo veel beter in ons opnemen wat er allemaal om ons heen gebeurt. Eén keer een paar dagen met een houseboat rustig over de rivier om kennis te maken met orang-oetans. En daarna een week met plaatselijke gids Joe rustig te voet en per boot op weg naar het Meratus gebergte. Tijd om te raften, zwemmen in rivieren en onder watervallen. Een stukje op een brommer. In deze eeuwenoude natuurgebieden leven nog verschillende stammen en een grote diversiteit aan wilde diersoorten. Zo leven in dat deel ook orang-oetans, maar tevens luipaarden, krokodillen, neusapen, slangen, honingberen, zwemmende waterbuffels en honderden vogelsoorten. Geuren, kleuren, geluiden, smaken: dat wordt observeren met al onze zintuigen. De omgeving op ons in laten werken. We willen ons openstellen voor nieuwe ervaringen. Ons op een dieper niveau verbinden met andere mensen door lokaal te blijven slapen. Met hulp van gids Joe kennis te maken met hun gebruiken en culturen. Hun leefomgeving observeren, mét orang-oetans. Deze mensapen zijn misschien wel de meest fascinerende dieren die er op deze planeet leven. De gelijkenis is bijzonder en opmerkelijk. Het DNA van de orang-oetan komt voor zo’n zevenennegentig procent overeen met die van de mens. Met zijn typerende donkerrode vacht en vriendelijke uiterlijk is het niet voor te stellen dat dit bijzondere dier met uitsterven wordt bedreigd… Het binnenland van Kalimantan is bergachtig. We beklimmen het Meratus gebergte met een hoogte van achttienhonderd meter en een grandioos uitzicht. De kustlijn van Kalimantan bestaat grotendeels uit mangroves en moerassen. Daarnaast zijn er ook stukken wit zandstrand te vinden. In de wateren rondom Kalimantan en de eilanden archipel kan men ideaal duiken en snorkelen naar koraalriffen, schildpadden, kwallen tropische vissen en zelfs haaien. Een week zullen wij op het strand van een eilandje van het Derawan archipel vertoeven. Slapen in houten huisjes op het strand. Een once in a lifetime ervaring. Uiteraard houd ik een reisdagboek bij. 

Mohawk trail, Massachusetts - 2001

VAN NOORD NAAR ZUID
‘Through consciousness, our minds have the power to change our planet and ourselves. It is time we heed the wisdom of the ancient indigenous people and channel our consciousness and spirit to tend the garden and not destroy it.’ 

- Bruce Lipton

Er was onlangs een prachtige serie op televisie over de inheemse volken en culturen in Noord- en Zuid-Amerika. Waldemar Torenstra maakte met zijn geluids- en cameraman een reis per motor, te paard en in een oude minivan. Ze reisden in de voetsporen van een verborgen geschiedenis: die van de oorspronkelijke bewoners van het Amerikaans continent. Van noord naar zuid. Van New York naar Cuzco in Peru. De beelden spraken mijn lief en mij enorm aan. De inspirerende geschiedenis en de gebruiken van de inheemse bevolking ook. Het toeval wil dat wij ook een flink groot deel van die reis gedaan hebben. Ónze reis - in delen weliswaar - ging ook van noord naar zuid. Het begon in 2000 toen wij verhuisden naar Massachusetts. We liepen destijds met onze kleine dochtertjes een stukje van de Mohawk Trail in het noorden van Massachusetts. En maakten zo kennis met de inheemse bevolking daar. We maakten een ceremonie van Mohawk indianen mee, een heuse powwow. De trail was al honderden jaren de handelsroute van inheemse stammen. Inmiddels is een groot deel van die route geasfalteerd voor het gebruik van auto’s. Waldemar doet New York aan omdat Nederlanders dat vierhonderd jaar geleden veroverd hadden van de inheemsen. Ze hadden er een handelsnederzetting gesticht. Deze eerste Hollandse kolonisten, die ongevraagd het gebied van de lokale indianen overnamen, bouwden er boerderijen. Daar woonden ze met slaven om het land te bewerken. De Lenape indianen waren in de eerste jaren de voornaamste leveranciers van huiden aan de Hollandse factorijen. Toen de bever vrijwel verdwenen was in de Hudson vallei dreven de Hollanders handel met de indianen in de binnenlanden. In de stad New York hebben wij met onze toen nog twee meisjes in 2000 Kerstmis gevierd. Een weekje voor de aanslag op New York in september 2001 hadden we er nog langs gereden - de skyline van New York met toen nog de typische Twin Towers. We kwamen vanuit Baltimore waar we met vrienden onze dochter’s eerste verjaardag hadden gevierd. Mijn angst na die aanval vergeet ik nooit meer. De ramp zó dichtbij ons huis. De Trail of Tears, de gedwongen herplaatsing van Cherokee indianen in de winter van 1838 naar Oklahoma vond lopend, met paard (en wagen), of per stoomboot over de Tennessee rivier plaats.  Het resulteerde in de dood van zo’n vierduizend indianen. De trail liep door het noorden van Alabama waar wij een half jaar in Florence (gelegen aan de Tennessee rivier) gewoond hebben. Onze reis ging ook zuidelijker. In één van de afleveringen zien we Waldemar met zijn team over een voor ons wel héél bekend pad klimmen. Niet ver van ons huis in Mexico, waar we jaren later woonden, was een geelgekleurde basiliek bovenop een heel oude tempel gebouwd. Eeuwen geleden vonden daar voortdurend verheerlijkingen, gebeden, grote offers, schenkingen en soms het doden van mannen plaats. Gewijd aan de godheid, de gevederde slang. De Spaanse katholieken bouwden er respectloos een kerk bovenop. Met al onze logee’s uit Nederland brachten we telkens weer een bezoek aan dit fenomeen. Ook hielden ze in Cholula uitgebreide feesten en grote markten waar wij van hielden. We hebben er heel wat weekends rondgezwalkt. Leuk om terug te zien op televisie. Teotihuacan, vlak buiten Mexico-stad gelegen, was een stad waar nu slechts ruïnes van overgebleven zijn. De oude stad heeft meer dan tien eeuwen bestaan en had op haar hoogtepunt zo'n honderdvijfentwintigduizend inwoners. De identiteit van het ingenieuze volk dat Teotihuacan bouwde is nog steeds een mysterie. De hiërogliefen op de muren zijn niet ontcijferd. Ook is het een raadsel waarom de stad verlaten werd. We zijn er geweest toen een Nederlands vriendinnetje van oudste dochter kwam logeren. Gezamenlijk de piramides van de maan en de zon beklommen. De filmploeg van Waldemar maakte ook opnames tijdens Día de los Muertos dat wij drie keer in Mexico hebben mogen vieren. Ik heb zelfs een examenopdracht voor m’n fotografie opleiding op die dag op de begraafplaats gemaakt. Dansende mensen op de versierde graven. Muzikanten op de begraafplaats en alles versierd met oranje bloemen voor de terugkerende zielen. De afleveringen van Waldemar waren een feest van herkenning! 

Vervolgens reisden ze naar Guatemala waar ze, net als wij tien jaar terug, Mayastad Tikal bezochten. Tikal heeft zestien eeuwen bestaan. Er hebben negentigduizend Maya indianen gewoond. Wij gingen er op een mistige vroege ochtend heen, zonsopgang midden in de jungle. Ontwakende vogelgeluiden. Apen. Indrukwekkend. Na dit bezoek reden wij door naar Belize waar we echt op het mooiste en avontuurlijkste eilandje ooit hebben gelogeerd. Gebracht door een kapitein van een heel klein bootje. Een houten huisje op palen boven de lichtblauwe oceaan gebouwd. Zeesterren, schildpadden, een grote zwarte rog en oneindig veel tropische vissen en schelpen daar gezien. Als de bel klonk over het eilandje had de kokkin ons maaltje klaar. De filmploeg bezocht vervolgens Ollantaytambo in de Peruaanse Andes waar een piramide gelegen is die nooit afgemaakt heeft kunnen worden door de komst van de Spanjaarden. De oude ruïnestad van de Inca’s - misschien wel het grootste rijk dat ooit bestaan heeft - was perfect om de smalle straatjes, stenen gebouwen en bijzondere irrigatiekanalen van de Inca’s te bewonderen. Ik voelde daar zittend op zo’n muur heel veel onverklaarbaar verdriet. Een dag later pakten we héél vroeg de trein naar Machu Picchu waar de trein onderweg voor ons stopte zodat wij met een gids een lange wandeltocht door de Andes konden maken. Zodoende kwamen wij einde van de dag op dezelfde manier aan als de ontdekkers van de verborgen stad ooit deden. Ik herinner me nog dat ik kapot was toen ik boven kwam, hijgde als een paard, en andere bezoekers spoorden mij aan om nog een paar laatste stappen te klimmen om het wereldwonder te aanschouwen. Eén van de zeven wereldwonderen. Tranen. We herkenden op televisie ook een door de Inca’s ingenieus gebouwde muur vlak buiten Cuzco. Ik had precies daar op het grasveld gelegen met erge buikkrampen. Maya’s bezaten veel kennis van geneeskrachtige planten. Waldemar onderging in de bossen van de Amazone in Peru medicinale rituelen. Wij reisden ook een week door dat deel van het Amazonegebied. Met onze drie meisjes op een lange smalle boot die overdag rustig over de Amazonerivier voer. Tijdens de nachten verbleven we in het regenwoud. In tenten of houten huisjes. We hadden een geweldige gids Yoyo en kapitein (en ook kokkin trouwens). Nog nooit zoveel bijzondere dieren gezien en gefotografeerd. Pijl en boog leren schieten bij een inheemse stam. Ketting van zaden met bijzondere energie uit het oerwoud meegenomen. We waren in die jungle dichter dan ooit bij de inheemse wereld.

My mom's rose plant...a blooming red heart...

TROOSTRIJK
‘Natuurlijk ga je altijd van de hoop uit. De hoop dat jij degene bent die ontsnapt. Dat jij degene bent die sterker is dan de prognose. Iedereen gaat van die hoop uit, dat is universeel, dat is menselijk, dat is wie we zijn.’

- Dirk de Wachter

Kees is een lieve, dappere lotgenoot die een groot deel van het traject samen met mij gelijk opging. Dat was heel troostend. Gedeelde smart is halve smart of zoiets. Na mijn zware ingreep verbleef ik twee volle weken in het ziekenhuis. In deze tijd blijven mensen niet zomaar zo lang in het ziekenhuis. Mijn verblijf daar was een martelgang met veel angst en ongerustheid. Wat daarop volgde waren twee soorten therapieën in de hoop dat ze genezing zouden brengen. Dat waren de maanden met Kees. Het waren zeer lange, in-en-in trieste maanden. Precies in de korte, donkere dagen van de winter. Rondom de feestdagen. En daar was toen Kees, in de wachtkamer, met zijn vrouw Joke. Een klik. Kees en ik verzwakten zienderogen. Ik werd elke dag ellendiger en viel kilo’s af. Kees verzwakte ook, maar was sterker. Zijn lijf hield het beter vol. Hij had geen zware ingreep vooraf gehad. Kees en Joke zijn heel vriendelijk en sociaal. Emphatisch en begripvol. Wij voelden ons door hen gezien. Oók mijn lief. Je hebt die vriendelijkheid nodig. We hadden elkaar nodig. We bleven na de laatste behandeling, waarbij we met natte ogen afscheid namen van elkaar, contact houden via WhatsApp. We hebben zowel in levende lijve in de wachtkamer als online zoveel emoties gedeeld met elkaar. Traantjes geplengd. Je bent ziek en kwetsbaar. Samen zorgen de vermoeidheid en de fentanylpleisters er voor dat je vlugger geëmotioneerd raakt. Tranen vloeiden rijkelijk. Het wezenlijke van het bestaan is wat er tussen mensen bestaat. Een vriendelijk woord, een warme blik. Een aanraking. Gewoon medemenselijkheid. Troost. We wisselden zoveel steun en hoop uit met elkaar. Via een lief berichtje op de telefoon, ook over de post. Beiden kregen we - zo’n maand na elkaar - het nieuws dat we weer gezond waren. Mijn lief en ik gingen na ons nieuws op reis naar de zonnige Kaapverdische eilanden. Kees en Joke gingen na hun nieuws naar het zonnige Italië. Dit weekend was het moment dat we elkaar voor het eerst in levende lijve weer opzochten. In het haventje van het regenachtige Middelharnis. Bijna zes maanden nadat we elkaar in januari voor het laatst in het Erasmus ziekenhuis gezien hadden. We waren destijds nog een schim van onszelf. Fluisterend met een spuugbakje op schoot in onze rolstoel. Nu keken we elkaar na een omhelzing met onderzoekende ogen aan. Wat zien we nu eigenlijk? Ik zag dat Kees nog niet veel aangekomen was. Later bleek zo’n kleine vier kilo, net als ik. Kees kon nog geen brood eten bleek bij de lunch, te droog om door te slikken. Ik kan gelukkig weer alles eten, en nog beter…ik próef ook weer alles. Zijn stem was hees. Mijn stem is instabiel. Soms ineens schor, of hij slaat over. Volgens de arts heeft dat met speeksel te maken. Dat kan nog iets beter worden. Kees heeft neuropathie op zijn handen en voeten overgehouden. Ik op mijn linkerduim. Beiden nog heel moe. Hij slaapt elke middag. We delen dezelfde ervaringen en zijn beiden nog steeds onzeker zodra we iets voelen dat anders dan anders is. Gedeelde smart is halve smart.

Het duizelde me van de keuzemogelijkheden. Na grondig onderzoek op internet vond ik een bedrijfje bij ons in Brabant dat luifels naait voor antieke retrobusjes. Onze eenvoudige donkerbruine luifel met twee tentstokken, waar we zelf ooit een losse derde bijgekocht hadden, omdat de luifel anders zo zakte in het midden, begon af te takelen. Deze luifel vonden we - verpakt in een bruin/oranje kussensloop - in één van de kasten toen we onze oude Volkswagenbus zo’n acht jaar geleden kochten. We vonden ook knaloranje zijflappen die aan de luifel gehangen konden worden met linten en strikken. En heel oude bruin/oranje geblokte gordijntjes voor bij het voorraam. Eenvoudig vastgeklipt met haakjes aan de gordijntjes en gaatjes in de bus. Bij elke vondst maakte mijn hart een sprongetje. Zoveel originele jaren ’70 kampeerspullen! We hebben alle kampeerspullen acht jaar lang gebruikt. Zelfs de oude bustent die ook in de bus verstopt lag. Nu was het tijd om de verouderde, krakkemikkige luifel te vervangen. Het elastiek van de gordijntjes had ook geen rek meer. Voor elk nieuwe onderdeel mocht ik kleuren kiezen. Poeh, keuzestress. Tijdens het plaatjes kijken van andere Volkswagenbusjes met luifels en zijflappen vond ik zoveel mogelijkheden! De onderste zestig centimeter van de flappen kun je bijvoorbeeld ook in een andere kleur laten naaien. Tientallen combinaties mogelijk. Het duizelde me gewoon. We konden maar één keer kiezen; wat is de allermooiste kleurcombinatie voor onze bus? De meneer van het  luifel-naai-bedrijf kreeg genoeg van al mijn twijfels. ‘Wat wil je nu precies bestellen?’ kreeg ik op een dag in mijn mailbox als reactie. Ik stelde voor dat we naar het bedrijf zouden komen en dat ik alle stofjes door mijn handen zou laten gaan. Onlangs reden we naar Oss en dat bleek een goede keuze. Met een grote zelfgetekende zwart-wit tekening in mijn tas van de bus met luifel. Nu kon ik de kleurstaaltjes op de tekening naast elkaar leggen. De klosjes gekleurde garen erbij, de franjes voor aan de luifel, de gekleurde ritsen en de kleuren van de plastic spatranden. Mijn lief begon tijdens de autorit vooraf al aan te geven dat hij er geen uren wilde zitten. Ik beloofde er maximaal één uur voor nodig te hebben. Ik heb het gehaald. Alle details samen met de geduldige meneer en mijn lief in vijfenvijftig minuten besloten. Van de resten stof maakt de meneer zelfs een zak voor de tentstokken en een tas voor de luifel. Ik kan niet wachten om alles in het echt te zien!