Zó schaamtevol!

Harari durft de grote greep aan. Hij weet zijn lezers te boeien met talloze uitdagende inzichten over hoe wij geworden zijn wie we zijn.
- Bas Heijne

Ik heb ooit, en dan heb ik het zeker over twee decennia geleden, een super pakkende documentaire gezien van TELEAC over het ontstaan van de aarde en de mens. Ik was destijds zó gegrepen door dit verhaal. Het werd zo boeiend verteld en getoond dat ik het later heel graag wilde delen met onze kinderen. Ik heb TELEAC zo’n vijftien jaar geleden aangeschreven om te vragen of die documentaire nog ergens te vinden was. Onmogelijk was het antwoord. En nu is er dit boek van meneer Harari, docent aan een universiteit in Jeruzalem, wat mij doet duizelen en mij hongerig maakt om verder te lezen. Net als Bill Gates vind ik dat dit boek nauwelijks weg te leggen is. Ik heb het einde zelfs al gelezen omdat ik gek werd van de vraag wat hij denkt dat er met de mensheid gaat gebeuren! Ik ben altijd erg geïnteresseerd geweest in de oermens. Onze voorvaderen. Ik heb de zes superdikke boeken van ‘De aardkinderen’ van schrijfster Jean Marie Auel verslonden! Haar reeks speelt zich af tijdens de laatste ijstijd. Op verschillende locaties in het deel van Europa dat niet bedekt is met gletsjers. Het gaat over het meisje (en later de vrouw) Ayla, een homo sapiens, die opgroeit bij een groep neanderthalers. Hoe zij overleeft bij deze groep en hoe zij grootgebracht wordt. Natuurlijk wordt ze verliefd. Ze sticht een gezinnetje. Ze reizen rond en zomers bezoeken zij een groot zomerkamp waar verschillende groepen mensen bij elkaar komen. Zó interessant! Ik heb jarenlang moeten wachten tot 2011 toen het zesde en laatste deel over Ayla uitkwam. Ik hoop nog steeds, waarschijnlijk tevergeefs, dat ze met een zevende deel komt… Aanvankelijk was er uit wetenschappelijke hoek redelijk veel kritiek op haar romans. Alhoewel de schrijfster voor haar boeken echt veel onderzoek heeft gedaan naar de ijstijd, het leven in grotten, het gebruik van kruiden en planten, gereedschap, etc., blijven het natuurlijk heerlijk geromantiseerde verhalen. Ik snap dat haar romans niet te beschouwen zijn als zuiver wetenschappelijk. Maar… in het werk van meneer Harari blijken echter alle facetten die Auel in haar romans beschrijft - zoals kinderen tussen verschillende menssoorten - tóch te hebben plaatsgevonden. Wellicht zal achteraf moeten worden geconcludeerd dat haar visie realistischer was dan eerst gedacht!

Meneer Harari heeft veel kennis uit verschillende disciplines gehusseld tot een zeer aannemelijke geschiedenis van de mensheid. Hij ziet het grote geheel wat ik heel erg bewonder. Hij beschrijft bijvoorbeeld dat de mens oorspronkelijk op vier poten liep en helemaal niet belangwekkend was in het dierenrijk in Oost-Afrika - waar de eerste mensen vandaan kwamen. Voor het rechtop lopen waren smallere heupen nodig waardoor het geboortekanaal dus krapper werd. De babyhoofden werden destijds juist groter door de hersenen die zich ontwikkelden. Door het vele sterven tijdens het baren overleefden alleen de vrouwen die vroegtijdig bevielen. Zij konden juist meerdere kinderen op de wereld zetten. Gewoon een natuurlijke selectie dus. In vergelijking met andere diersoorten brengen wij dus premature kindjes op de wereld. Mensenbaby’s zijn hulpeloze wezentjes die nog vele jaren afhankelijk zijn van hun ouders voor voeding, bescherming en onderwijs. Het idee dat wij mensen eigenlijk allemaal te vroeg geboren worden boeit mij enorm! Ook het feit dat onze taal is geëvolueerd als medium voor roddelpraat en niet voor het overbrengen van kennis over kuddes mammoeten ofzo, is fascinerend. De homo sapiens is een sociaal dier. Samenwerking, en dus ook roddelen, is cruciaal voor overleving en voortplanting. Dit roddelen klinkt misschien als een grap maar wordt écht gesteund door meerdere onderzoeken. Toch was onze taal niet de eerste taal op de wereld. Alle dieren hebben een één of andere vorm van taal. Kijk maar naar mieren en bijen die communiceren over voedselvindplaatsen. Of een papegaai die alles kan zeggen wat hij wil. De mens heeft zich pas goed kunnen onderscheiden van andere dieren door de beheersing van vuur. De mens had toen een betrouwbare bron van licht en warmte, en vuur was meteen een dodelijk wapen tegen rondsluipende leeuwen bijvoorbeeld. Maar het beste van vuur is natuurlijk koken. De drijvende kracht van de ontwikkeling van de mens is geluksgevoel. De mens die steeds streefde naar verdere ontwikkeling van gereedschap, en nu nog steeds ontwikkeling najaagt van technologie, was doodgewoon op zoek naar geluksgevoel! Het kunnen voelen van geluk is genetisch bepaald. Het is vastgelegd in ons DNA hoe gelukkig we ons kunnen voelen. De ene persoon veel meer en makkelijker dan de ander. Biochemie dus. Nu is het cirkeltje rond. Ik bén biochemica! De wetenschap waar mijn hartje wat sneller van gaat kloppen. Meneer Harari gebruikt zijn kennis ook om iets over het einde van de mensheid te zeggen. De mens is van een onbeduidende diersoort in een uithoek van Afrika veranderd in de absolute heerser van de planeet. En meteen ook de grootste nachtmerrie…. We hebben weinig op aarde voortgebracht om trots op te zijn. We zijn, ondanks de verbluffende dingen waartoe de mens in staat is, nog steeds niet tevreden, zoals altijd. De mensheid lijkt onverantwoordelijker dan ooit. We richten de een na de andere ramp aan onder onze ‘collega-dieren’ en de planeet. En dat terwijl we weinig meer najagen dan ons eigen geluk. Zonder eigenlijk ergens een voldaan gevoel van te krijgen. Best schaamtevol eigenlijk…