Kindertjes

Uw kinderen zijn niet uw kinderen. Ze zijn de zoons en dochters van het verlangen van het leven naar voortzetting van zichzelf. Ze kwamen door u maar niet van u. En hoewel ze bij u zijn, behoren ze niet tot u.
- Kahlil Gibran

Mijn lief en ik hebben beide een brief voor onze tweede volwassen dochter geschreven. Aan de vooravond van haar achttiende verjaardag. De brieven worden afgedrukt in haar bijzondere fotoalbum met een bloemlezing uit haar foto’s tot nu toe. We lezen op een avond elkaars brief en we zien dat we hetzelfde aspect uitgelicht hebben. Namelijk haar schuchterheid. Als peuter en kleuter, en eigenlijk ook vele jaren daarna was ze érg verlegen. Ze hing aan mijn rokken. Of dat op kinderpartijtjes was, of tijdens het overblijven in de klas van haar zus, of wennen op de basisschool. Het ging haar allemaal niet makkelijk af. Bij zwemles moest ze om de zoveel weken naar een nieuw badje met een nieuwe zwemleraar. Drama’s! Ze wilde niet verzamelen bij de zwemleraar en ze wilde niet het water in. Haar expat jaren overseas, die vanwege haar gêne op het eerste oog misschien niet een logische stap waren voor haar, pakten uiteindelijk heel goed uit. Zo werd ze gedwongen nieuwe vrienden te maken en aansluiting te zoeken in haar nieuw klas in een nieuw land. Vandaag de dag is ze een kei in nieuwe vrienden maken en ook in het onderhouden van vriendschappen. Of die vrienden nu hier in Breda zijn of aan de andere kant van de wereld. Wij voelen trots. Zij voelt dankbaarheid wanneer we het er over hebben. We duwden haar destijds uit haar comfort zone met onze expat avonturen en zij groeide daar enorm van. Destijds in Breda, op de Montessorischool, had ze een uitslag van de CITO toets die ver onder haar niveau lag. Toen was dat schooladvies bindend, ook al vond haar juf dat ze op de toets erg ondermaats gepresteerd had. Haar redding was onze verhuizing naar Mexico. Ze kwam daar op een Amerikaanse middelbare school en deed het daar fantastisch. Na drie jaar kwamen we terug en hebben we haar de internationale opleiding laten afronden. Nu heeft ze net de introductieweek afgerond op een internationale universiteit in Middelburg. Veel nieuwe mensen leren kennen. Geen onzekerheid meer. Samen avondeten maken. Elkaar helpen verhuizen en elkaars kamer bewonderen op campus. Ze is een ster in contacten leggen. Ze heeft een enorme antenne voor andermans gemoedstoestand. Ze heeft nog vaak het idee dat iedereen naar haar kijkt en op haar let, maar ze kan het tegenwoordig best goed afschermen. Vaak heeft ze juist veel baat bij haar XL antenne. Ik heb met heel veel vreugde en bezinning door foto’s van haar jonge jaren gelopen om het album samen te stellen. Afgelopen weekend vierden we haar verjaardag met een etentje bij een Japans restaurant. Ook een gezellig tuinfeest in onze achtertuin met haar internationale vrienden. We hadden een bedoeïenentent gemaakt. Met heel erg veel gezellige kaarsjes en bonte kussens op houten banken. Daarna gingen ze stappen in een dancing, waar ze eindelijk op haar achttiende binnen mocht! Een vriendinnetje had de DJ ingefluisterd en zo stond ze daar in het midden op de dansvloer terwijl ze door iedereen toegezongen werd. Haar hartsvriendin van de lagere school was er toevallig ook en kwam haar feliciteren. Ze staat nog steeds niet graag in de spotlights maar ze heeft een weg gevonden om er mee om te gaan. We kunnen haar handje niet meer vasthouden. We hebben haar de weg gewezen en haar het vertrouwen geschonken dat ze het nu alleen kan. Kleine meisjes worden groot.

Op zondag rijden we tóch nog maar een keer naar haar nieuwe woonplaats. Ze heeft tassen vol cadeaus en bovendien heeft ze haar reisproduct nog niet aan haar OV kaart gekoppeld. Het is een heerlijk warme zondag en ik ben nieuwsgierig van welk strand zij nou acht kilometer vandaan woont. Eerst zetten we de tassen boven en hangt papa nog even twee boekenplanken en twee spiegels op. Ook nog een haakje voor de huissleutels en een grote fotolijst met een verzameling foto’s. Ik lak even snel de twee keukenplanken die vorige week gemonteerd zijn zodat ze waterproof zijn. Dit zijn de leukste momentjes. Het afronden van details. De leesboeken op de planken zetten, haar sleutel bij de voordeur hangen en haar kookboeken op de keukenplank plaatsen. Van mijn zus kreeg ze heel toepasselijk hét Margriet Kookboek uit de zeventiger jaren. Toen ik in Amsterdam op mezelf ging wonen kreeg ik er een van mijn moeder uit de tachtiger jaren. Het is nog steeds een fantastisch kookboek voor beginners. Hoe kook je een ei of aardappelen? Hoe maak je een tosti, of hoe dek je de tafel voor een etentje met vrienden? Toen mijn moeder overleed kreeg mijn zus het uitgewoonde Margriet kookboek van mijn moeder. Hoe toepasselijk dat juist mijn zus haar dit kookboek schenkt! Mijn plan is er nog één voor onze oudste dochter te scoren als ze terug uit Korea verhuist. Een kookboek dat generaties lang in onze familie meegaat. Na de klusjes zijn we gauw naar het strand van Dishoek gereden en daar op blote voeten een heerlijke strandwandeling gemaakt door het lauwe zeewater. Dochterlief pakt onderweg wat schelpen op. We zien wat kwalletjes op het strand liggen en maken dolle foto’s in het water. Ik voel me zo tevreden. Dochter woont op fietsafstand van het strand. Het stikt er van de mini- en familiecampings in de buurt. Ik mijmer over weekendjes in Middelburg. Jongste zusje logeert dan bij middelste zus op de slaapbank. Mijn lief en ik slapen in onze antieke kampeerbus op een campinkje. We brengen dan veel tijd door op het strand met onze dochters. We eten daar op het strand. We laden zodoende op. De zeewind waait deze middag flink door mijn haren. Mijn blote voeten weken in het halfwarme zeewater van de Noordzee. Ik zie mijn lief met zijn verwaaide bos krullen, tussen de meiden in, langs de kustlijn lopen. Ik voel me heerlijk hier. Aan de Zeeuwse kust. We gaan eerst lekker eten bij een strandpaviljoen voordat we één dochter vlakbij afzetten en met één dochter achterin de auto naar Brabant rijden.

Afscheid

I do not say goodbye. I believe that's one of the bullshitiest words ever invented. It's not like you're given the choice to say bad-bye, or awful-bye, or couldn't-care-less-about-you-bye. Everytime you leave, it's supposed to be a good one.
― John Green

Met een volgeladen oude Volvo en een stampvol geladen hippiebus mét een fiets achterop rijden vier zongebruinde gezinsleden naar het Zeeuwse Middelburg. Precies één nachtje thuis geslapen en hup…verhuizen! We hebben geen idee wat ons te wachten staat. Eenmaal aangekomen bij de studentenflat blijken veel studenten in en uit te verhuizen. Overal meubels bij de voordeur die weg mogen, steekkarretjes, een illegaal boodschappenwagentje en op de stoep geparkeerde gehuurde bestelbusjes. De liften worden steeds vast gehouden om ze zo vol mogelijk te proppen. Het lege appartementje (het is écht geen studentenkamertje te noemen) ziet er er goed uit. De badkamer is buiten proportie groot, een klein en onhandig keukentje en een raam over de hele lengte met geweldig uitzicht over het stadje en het Zeeuwse platteland. Het strand, acht kilometer verderop, is net niet te zien. Als je later beter kijkt zie je dat alle muren gewit moeten worden, het keukentje wat uitgebouwd moet worden en de doucheruimte (voor invaliden) teveel ruimte inneemt. Werk aan de winkel. De rollers, kwasten, schoonmaakspullen en emmers latex worden naar boven gesjouwd en aan de slag. Tijdens het witten hoor ik de zeemeeuwen buiten krijsen. Eind van de middag kunnen we niks meer doen en rijden we naar IKEA in Breda. Een matras, een kledingkast, beddengoed en veel leuke details. Meteen gegeten daar. Wederom met een volgeladen stationwagon rijden we naar ons huis. Snel gordijnen en nieuw beddengoed wassen. Op zondagochtend rijden we weer naar het christelijke Middelburg waar we de bewoners in hun zondagse kleding naar de kerk zien gaan. De buurtsuper en bakkertjes blijken gesloten op zondag… Manlief zet op de gang uren lang een kledingkast in elkaar, bouwt de keuken uit tot een volwaardig IKEA-keukentje met een prachtige plank, een verlenging van het aanrecht en een nieuwe combi-oven en elektrische kookplaat. We ruimen alles leuk in. Studente in spé zelf is met nieuwe medebewoners boodschappen gaan doen en koken. Jongste dochter en ik plakken heel geduldig een enorme raamsticker naast de voordeur, maken nóg eens schoon en ruimen op terwijl mijn eega op de valreep een douchestang met gordijn ophangt. Halverwege de avond vertrekken we zonder avondeten, moe maar voldaan naar huis. Een auto volgestouwd met lege IKEA dozen, teilen, lege verfemmers en plastic afval. Eind van de avond krijgen we een bericht van middelste dochter. Ze is weer ‘thuis’ en voelt zich verschrikkelijk alleen. Ze is heel tevreden met opgeknapt appartementje, maar wil er liever niet zijn… Ik herken dat gevoel heel goed. Toen ik vanuit mijn ouderlijk huis verhuisde naar een geweldig benedenhuis in Amsterdam, samen met mijn vriendje, had ik ook zo’n heimwee naar thuis. Er was totaal geen reden voor, maar het is een vervelend buikgevoel.

Eerst halen we in Voorburg de moeder van T. op. Er doet een hele leuke vrouw stijlvol in ’t zwart gekleed open en nodigt ons uit binnen te komen. Ze eet nog even wat voor ontbijt en ik zit in haar tuin met mijn client die graag een sigaret wil roken. We gaan zo op weg naar de begrafenis van de broer van mijn client. En dat is tegelijkertijd T. zijn vader. Ik schrijf de naam van T. niet voluit in verband met zijn privacy en die van zijn vrouw. T. is namelijk een heel bekende, goed uitziende acteur in Nederlandse televisieseries zoals Nieuwe buren, Divorce, Flikken Maastricht en de film Hartenstrijd. Ik ontmoet hem op de parkeerplaats van de uitvaartorganisatie. Hij schudt mijn hand, ik condoleer hem en als we naar binnen lopen wijst hij mij erop dat mijn deur van de Volvo niet goed dicht zit. Zijn vrouw is ook een bekende actrice én zangeres. Een heel knappe vrouw. Wanneer ik haar hand schud zegt ze dat het fijn is dat ik mijn client hiermee wil helpen. Ze zal tijdens het afscheid een prachtig Franstalig lied zingen. Mijn client gaat achter zijn rollator afscheid nemen van zijn broer in een gesloten kamer en ik wacht rustig op de gang. Ik zie mensen elkaar condoleren en vang hier en daar wat gesprekjes op. Ik houd ervan om mensen te bekijken op een afstand. Stalking noemen mijn kinderen dat. Ik krijg een kopje thee aangereikt en daarna lopen we (ik achter de rolstoel met mijn client) naar de zaal waar het afscheid zal plaats vinden. Er zijn wel zeven sprekers. Veel collega’s van client’s broer. Broer heeft meegewerkt aan het ontwerpen van wetten die met echtscheiding te maken hebben. Hij heeft ook een ridderorde mogen ontvangen. De speech van zijn zoon is emotioneel. Vooral de leegte die T. voelde in de relatie met zijn vader kan hij heel goed verwoorden in zijn lange speech. Iedereen voelde het in z’n lijf. Ik houd het niet droog. Ik zie iedereen om me heen tranen van zijn wangen vegen, voel me er ongemakkelijk bij. Ondanks dat ik achterin tegen een muur probeer onzichtbaar te zijn, ben ik een ongenodigde aanwezige in deze zaal. Ik ken T. alleen van televisie en sta hier te huilen! Mijn client leest een Joods gebed op en vertelt een leuke anekdote die een lach oproept. We luisteren naar een mooi live Bach optreden van een fluitist. Wanneer het einde van het afscheid nadert schiet ik de achterdeur uit en loop naar het toilet. Mijn ogen drogen en daarna de rolstoel die ik buiten heb geparkeerd ophalen om buiten klaar te staan om met mijn client naar het graf te rijden. Omdat ik bij de openslaande deuren sta te wachten sta ik voor mijn gevoel te intiem dichtbij de familieleden die met de gedragen kist naar buiten lopen. De rolstoel blijkt ook nog niet veel later een lekke band te hebben! Met client’s dochter wisselen we hem snel om voor een goede rolstoel. Uit alles blijkt dat we afscheid nemen van een markant man. Met een énorme liefde voor boeken. Alle zeven sprekers hebben het over zijn liefde voor boeken. Als we terug lopen staat er een tafel vol met ingepakte boeken in de hal. We worden uitgenodigd allemaal een boek mee te nemen. In de auto valt mijn client na een korte terugblik op het afscheid knikkebollend in slaap. Net voor Breda wordt hij wakker. Hij bedankt mij, maar ik bedank hém dat ik zo’n mooi afscheid van zijn broer mocht bijwonen.

Soča rivier

Lucid daughter of the mountains
Graceful in all your natural beauty
In keeping clearness of your depths
Untouched by wrath of darkest storms
- Simon Gregorcic (about Soča river)

Ik werd aangetrokken door de grote, gladde zwerfkeien in de snelstromende rivier. Op de nieuwe camping - die aan de prachtig blauwe Soča rivier ligt – gingen we na het opzetten van het kleine bijzettentje en het keukentje, bij de rivier kijken. Eerder reden we met de kampeerbus door de Tolmin gorge in het Triglav National Park wat al een feestje was. Manlief en kinderen liepen na een eerste blik op de rivier eigenlijk meteen door naar het terras voor een ijskoude cola. Ik deed daarentegen mijn korte broekje uit en legde hem op een steen. Mijn slippertjes ernaast. Ik legde mijn waterfles onderwater vast tussen een paar stenen. Ik ging in mijn bikini en op blote voetjes door het ijskoude, hard stromende water naar een grote riviersteen. Ik liet mijn voeten in het water bungelen. Het was ijskoud, maar dat kon me niet schelen. Ik zat met mijn voeten in de felblauwe rivier. Mijn blik gericht op de opdoemende Julische Alpen. Majestueuze reuzen van bergen. Op sommige schaduwplekjes lag zelfs nog sneeuw. De hemel was net zo blauw als het water. De zon scheen fel naar beneden. Ik las mijn boek. Toch bleef ik maar om me heen kijken. En luisteren. Het gekabbel van het water. In de verte de stemmen van vrolijke kinderen die een dammetje in het water bouwden van stenen of zich op een opgeblazen krokodil of band mee lieten voeren door de stroming van het water. Ik ontspande helemaal.

Ik kan bijna geen stap meer zetten. Ik voel tranen opkomen van zelfmedelijden. Ik zet voet voor voet. Tergend traag. Ik voel bij elke stap de scherpe nageltjes in mijn tenen ernaast snijden. Ik voel voeten vol pijnlijke blaren. Blaren op mijn tenen, onder mijn enkel... Ik draag mijn hoge Palladiums eigenlijk alleen tijdens reizen zoals nu. Al in het begin van de Soča trail stap ik naast een riviersteen in het water en zijn mijn schoenen kletsnat. Zevenenhalf uur lang, eenentwintig-en-een-halve kilometer lang!, loop ik met natte sokken in natte schoenen die ik te weinig draag. Blaren dus. Via een hangende loopbrug over de Soča rivier komen we uiteindelijk aan op de camping. Ik ga meteen zitten op het eerste gras dat ik zie. Uit die pijnlijke schoenen! Mijn lief loopt ondertussen flink door naar de kampeerbus en vult onze afwasteil met koud water en een scheut geurende Weleda duindoorn wasgel. Ik kom op blote voeten op een slakkengangetje aan strompelen. Ik plof met een heel diepe zucht op een stoel en steek één voor één mijn zeer pijnlijke voeten in de teil. Onderweg had mijn eega al zo lief gezegd dat hij me zou dragen als hij dat kon. Hij stelde zelfs voor, toen we twee kilometer van de camping waren, om ons vouwfietsje voor me te halen. Dat is echter levensgevaarlijk op de slingerende autoweg zonder fietspad. Een gebaar van echte liefde vind ik. Ook liep hij alle eenentwintig-en-een-halve kilometer met vierenhalve liter water op z’n rug die we elke keer opnieuw bijvulden in de frisse stroompjes van de Soča rivier. Het Soča trail idee ontstond bij de receptie van de camping toen we een wandelkaart kregen van de Soča trail en de timetable van de bus die ons bij het beginpunt zou afzetten. Het is een zeer avontuurlijk pad met diverse enge, hangende loopbruggen over de rivier. Kilometers wandelpad door het schaduwrijke bos naast de blauwe rivier met versnellingen. Prachtige kiezelstrandjes met felblauwe zwempoeltjes waar we het water in gingen. Best leuk. Helaas bestaan de paden ook uit oude boomwortels die hoog boven het pad uitsteken. Zóveel wortels dat je je voet nauwelijks gestrekt neer kunt zetten waardoor je na een paar kilometer helemaal horrendol wordt van die boomwortels! Ik riep gefrustreerd uit dat ik vannacht in mijn dromen wat boomwortels zou vermoorden. Eenmaal gedoucht en een beetje uitgerust bij een kop tomatensoep kwamen we al lachend tot de conclusie dat het niet anders kan dan dat soča ‘boomwortel’ betekent in het Sloveens!

Soča – 7 augustus 2018

Go with the flow

Don’t tell me how educated you are, tell me how much you traveled.
- Mohammed

Onderweg in de taxi naar het busstation wordt de chauffeur gebeld. “Hebben jullie een tas laten staan?” vraagt hij vervolgens aan ons. “Nee hoor” zeggen we alle vier in koor en dan bedenk ik me dat ik mijn fototas op het muurtje heb laten staan. We waren met de taxi in aller ijl onderweg naar de bus, omdat er op zaterdag kennelijk nauwelijks treinen rijden naar de hoofdstad. Nu mijn tas eerst opgehaald moet worden gaan we vast onze bus missen en ook deze rijdt maar een paar keer per dag. Wat een domper! De chauffeur Dario doet echter z’n uiterste best op de bochtige bergweg en ondanks dat hij nog een aanvarinkje krijgt met een andere bestuurder levert hij ons op tijd af op het station. We zien nog wel hoe we weer terug komen, want zijn dienst stopt om vijf uur en zijn enige collega op de taxi is vreemd genoeg alleen per e-mail bereikbaar. Een uurtje later staan we in Ljubljana. Eerst willen we naar het eeuwenoude kasteel op de top van de heuvel. Bezweet en moe komen we aan. Er is een beneveld terras waar we op adem komen met koude limonade. De rondleiding valt ons tegen. De hoge uitkijktoren, die met een enge wenteltrap bereikbaar is, is wel de moeite waard. Naar beneden lopen is veel makkelijker en voor we het weten zitten we weer op een gezellig terras aan de rivier Ljubljanica. De sfeer in dit piepkleine hoofdstadje is heel provinciaal en relaxt. We gaan een uurtje lezen op een bankje in de schaduw van een groen stadspark. Wanneer we daar met een dreigende steen weg gejaagd worden door twee zwervers (het is namelijk hún bankje) slenteren we het stadsgedruis weer in. Allereerst lopen we naar de lekkerste ijssalon Romantika waar we op het terras, in de schaduw van grote oude bomen, perfect uitzicht op het kasteel hebben. We slenteren over de gezellige boulevard naast de rivier en lopen tegen een heel leuke groep muzikanten aan. Ze komen elk uit een ander land maar spelen samen met zoveel plezier. Op blote voeten zingt de Braziliaanse de sterren van de hemel. Er vormt zich een flinke groep met luisteraars om ze heen en wij blijven ook een tijd in de schaduw luisteren. Op een stuk karton vragen ze om een plekje om hun tentjes op te zetten. Gezellig om deze groep zigeuners op bezoek te krijgen! De treinreis terug gaat door de bergen met veel bochten. Ik voel me alsof ik in een aflevering van de documentaire over werelds mooiste treinreizen zit. In de trein stuurt manlief een mail naar de taxichauffeur en hij reageert zowaar heel snel. Netjes staat hij ons op het oude stationnetje op te wachten om ons weer naar de groene camping te brengen. In het afgelegen woud waar bruinen beren, vossen en herten huizen.

Tegen het middaguur vertrekken we met onze eigen hippiebus naar Rakov Skocjan. Dat is nu een soort gorge omdat het plafond van de grot ingestort is. Er loopt een (vroeger ondergrondse) rivier en op twee stukken is het plafond van de grot bewaard gebleven waardoor er twee natuurlijke bruggen overgebleven zijn. We willen de hele wandelroute lopen, maar als we de bus voor de eerste keer parkeren zien we op een informatiebord dat we pas halverwege zijn. We stappen vrolijk weer in en rijden verder naar boven door het bos. We begrijpen de informatie niet helemaal op het volgende punt en besluiten maar gewoon te starten met de brochure waarop de route staat aangegeven. We lopen wel drie keer een doodlopend pad op. Eén keer denken we dat we door de rotsspleet heen moeten. Jongste dochter gaat heldhaftig voorop. Al snel vindt ze het te eng en loopt haar papa voorop met de zaklamp van z’n iPhone. Het is écht te eng voor ons, we gaan wéér terug. Zo raken we wel ontmoedigd om verder te wandelen. Ook vanwege de hitte. Gelukkig vinden we dan snel het juiste wandelpad. We zien een zeventig meter diepe pothole waar de grot is ingestort. We zien een kleine natuurlijke brug waar je overheen kunt lopen. We zien ook een grote brug waar we onderdoor lopen zoals in een grot. We picknicken onderweg en zijn al met al twee uur onderweg. Het grootste deel gelukkig in de schaduw van het woud.

Postojna – 5 augustus 2018

Groen

I am always astonished by a forest. It makes me realize that the fantasy of nature is much larger than my own fantasy. I still have things to learn.
- Gunter Grass

We pakken deze vroege ochtend een kleine grensovergang zonder wachttijd. We zijn op weg naar de bergen en grotten in het midden van Slovenië. Onderweg bezoeken we eerst het Secovlje Saline Nature Park. Zoutvelden aan zee gelegen waar zeezout handmatig verzameld wordt. De mannen dragen een rieten hoed en een soort houten sandalen waarmee ze over de zoutvelden lopen die met houten sluisjes van zeewater voorzien worden. Het oogsten tot bergjes zout gebeurt met een soort houten trekker. Vervolgens wordt het zout door mannen op houten karren geschept die over een treinrailsje rijden. Wat een werk in die hitte! Zout is in verschillende soorten te koop tegenwoordig. En goedkoop. Heel lang geleden was het zeldzaam en heel waardevol. Het werd gebruikt als ruilmiddel en soldaten werden zelfs uitbetaald in zout! Zo werden nieuwe handelsroutes ontdekt en ontstonden nieuwe rijkdommen. Later rijden we over een schitterende kustroute met de ramen wijd open om het uiterst zuidelijk gelegen havenstadje Piran te bereiken. Onze oude bus parkeren we in een garage vlak buiten de stad. We passen er nét in met het hoge dak. Na een kilometer zwetend wandelen over de boulevard bereiken we het pittoreske centrum. Italië in het klein. Wederom kleine smalle straatjes die bestaan uit keitjes. Mooie pleintjes en hoge huizen met houten luiken. Het is alleen zo warm vandaag. Om verkoeling te zoeken duiken we het kleine aquarium in - gelegen in een oud pand aan de haven. Hoe leuk om alle vissen te herkennen waar we de dagen ervoor tussen gezwommen hebben! Eenmaal afgekoeld durven we het weer aan om buiten verder te slenteren. We vleien neer op een terras voor lunch. Terug in de bus zetten we alle ramen wederom wijd open en rijden het binnenland in. De bergen worden steeds hoger en groener. Als we op een doodlopende smalle bergweg rijden richting de volgende camping geniet ik van de mooie frisse bossen en de bosgeur. Op de camping schrikken we een klein beetje. We mogen zélf een plek uitzoeken. De weggetjes lopen steil omhoog met bochten. Hoe vinden we een horizontaal gelegen plek voor de bus? We dolen wat rond maar zo gaat het niet werken. Manlief zet de auto ergens neer en ik loop met de meiden over de bosrijke camping. We vinden gelukkig een heerlijke koele plek in het groen.

Midden op deze heuvelachtige camping zit een diep gat met een soort wenteltrap van tachtig meter naar beneden. Geen pothole, geen cenote zoals in Mexico - ook al lijkt het er wel op. Het is de ingang naar twee grotten. We dalen de steile trappen af en stappen de donkere, koude grot in. Er loopt een ondergrondse rivier vanuit Ljubljana die we volgen. We hoeven niet door de rivier, er is een pad naast het water uitgehakt. Deze grot is in 1925 ontdekt. Ik probeer me dat voor te stellen. Er was nog geen elektriciteit of zaklamp. Ik stel me voor dat ze met brandende olielampen door het water hebben gewaad en ondertussen veel ‘oooh!’ en ‘aaah!’ hebben uitgeroepen. Grote zalen met lange stalagtieten als chandeliers aan het plafond. Wij lopen achter een gids aan die teveel woorden gebruikt voor zijn uitleg. Er zijn lampen aangebracht die hij kan bedienen. Het wordt steeds kouder. Er is een deur aangebracht tussen de twee grotten vanwege het drukverschil. Wanneer hij die deur op een kier zet hoor je de wind loeien. Terwijl we achter de deur omhoog klimmen naar de zwarte grot voelen we de temperatuur verder dalen. Wederom gebruik ik mijn verbeelding. Zo klommen de ontdekkers met hun koude, kletsnatte kleren door de winderige grot. Natuurlijk hebben wij droge, lange broeken en vesten aan - ook al is het buiten boven de dertig graden. In deze zwarte grot zijn de wanden, de stalagtieten en stalagmieten zwart gekleurd. Tijdens alle oorlogen - Slovenië heeft een lange geschiedenis van vele bezettingen en oorlogen – hebben mensen zich in de grotten verstopt. Het eerste wat ze deden in de koude, donkere grotten was natuurlijk een vuurtje steken. Wanneer we weer naar buiten klimmen, op een andere plek in het bos achter de camping, zien we een herdenkingsstandbeeld van het verzet uit de Tweede Wereldoorlog. Er blijken duizenden grotten in dit kleine landje aanwezig te zijn, vele nog onontdekt. Als je hier een huis wilt laten bouwen moet eerst onderzocht worden of er geen grot onder ligt in verband met instortingsgevaar. Een heel grottenstelsel dat alles met elkaar verbindt. De zwarte grot is ook verbonden, en wel met werelds meest bekende Postojna grotten een paar kilometer verderop. Wachttijden van meer dan anderhalf uur zijn daar heel normaal. Wij kozen voor deze onbekende toegang tot het grottenstelsel op onze camping. Iets meer avontuurlijker ook, te voet langs de rivier met een klein groepje campinggasten, dan in een treintje volgeladen met toeristen een paar kilometer onder de grond te reizen.

Postojna – 3 augustus 2018

Geheimen van de zee

Travel is like love, mostly because it’s a heightened state of awareness, in which we are mindful, receptive, undimmed by familiarity and ready to be transformed. That is why the best trips, like the best love affairs, never really end.
- Pico Lyer

‘Zie ik daar nu twee zeehondjes zwemmen?’ Ik zit op een rots over zee uit te kijken. Het is het einde van een lome, warme middag. Steeds twee koppies heel kort boven water en meteen weer onder water. Natte koppies met een zwarte duikbril. Het zijn onze twee dochters. Ze zwemmen meer onder water dan boven water. Ook liever dieper in de zee dan in het ondiepe. Als ik boven ze zwem met mijn flippers, duikbril en snorkelpijp lijken het net twee zeemeerminnen onder mij. Ze tuimelen en duiken naar de bodem. Ze achtervolgen gekleurde vissen of bekijken een schelp op de bodem van dichtbij. Alles zonder snorkelpijpje. Het straalt zoveel vrijheid uit! Een heerlijk reisgevoel komt bij mij boven borrelen. Kroatië, Jordanië, Mexico, Cuba, Tobago, Belize, Egypte, … We hebben wat afgesnorkeld met ons gezin in azuurblauwe oceanen!

Wanneer ik vroeg in de ochtend hardloop zie ik een kiosk waar je sup boarden kunt huren. Op de terugweg stop ik even voor info. Zo komt het dat we eind van de ochtend met z’n viertjes weer langs de vuurtoren en de massagehut wandelen. We komen bij de kiosk en zien de planken al bij het water liggen. Naast een wit kiezelstrandje en héél lichtblauw zeewater. We proppen de duikbrillen onder de elastieken op het board. Na een korte uitleg klimmen de meiden erop en peddelen op hun knieën weg. Ik loop op m’n slippertjes naar wat rotsen die wat verder in zee liggen. Zo probeer ik iets dichterbij foto’s te maken van de sportieve meiden. De rotsen liggen toch verder uit elkaar dan ik dacht. Ik laat mijn slippers achter op een rots, naast mijn fototas. Op blote voeten waad ik door het zeewater met mijn camera hoog in de lucht. Op de volgende rots leg ik mijn camera op de stenen en klim ik oncharmant weer uit het water. De rotsen doen zeer onder mijn blote voeten. Toch blijf ik bijna een half uur daar staan om mooie shots te maken. Ook mijn lief zwemt naar de meiden toe en klimt op een plank. Het zogenaamde ‘suppen’ (standup paddling) lukt alleen de jongste. Ik klim behoedzaam mijn weg terug, leg mijn fotospullen op het kiezelstrand, trek mijn flippers aan en zwem snel met de GoPro naar de planken. Ik zit in no time rechtop op m’n knieën (balans vanwege mijn yogalessen) , maar rechtop staan lukt mij ook niet. Na een uur leveren we de planken weer in . We gaan nog snorkelen met z’n viertjes – dat doen we niet vaak allemaal tegelijk! – en ik geniet van het licht van de bijna spierwitte zanderige zeebodem. Wanneer we weer terug naar de kampeerbus wandelen, pauzeren we bij een heel hip tentje aan het water. Het is nauwelijks meer dan een overdekt terras. De zeewind verkoelt de gasten. Het uitzicht is schitterend met oude olijfbomen die afsteken tegen de azuurblauwe zee. Spaanstalige reggaetón muziek komt uit de boxen. De eigenaar zingt vrolijk mee. Wij ook. In het restaurant aan zee waar we die avond dineren hangt niet zo’n laid back sfeertje, maar ze serveren wél een goede visschotel voor twee personen. De hemel kleurt oranje en paars terwijl de avond vordert. Ik zie een klein meisje steeds over een muurtje naar zee staren. Ineens staan de ober en haar ouders erbij. Onze middelste ziet meteen waarom. Er zwemt een groep dolfijnen voorbij! Ik spring op en ga bij het meisje staan: inderdaad een groep springende, jagende dolfijnen. Er drijft een rubber bootje bij. Wat zou ik graag daar in dat bootje gezeten hebben! De ober vertelt dat deze groep élke dag twee keer voorbij komt zwemmen. In de ochtend rond negen uur de ene kant op en in de avond na zonsondergang nog een keer terug. Onze kampeerbus staat hier zo’n honderdvijftig meter vandaan. Waarom hebben we dit dagelijks ritueel gemist?

Savudrija – 31 juli 2018

Een schip op zee

A ship in harbor is safe, but that is not what ships are built for.
- John A. Shedd

Er komt een prachtig antiek vissersschip onze kant op varen. Twee hoge masten en helemaal uit hout gebouwd. Wij mogen vandaag met dit schip de Adriatische Zee op. We varen eerst naar Rodinj. Een eeuwenoud vissersstadje waar de hoge huizen dichtbij elkaar gebouwd zijn aan de zeekant. De kerktoren van de St. Euphemia steekt trots uit op de heuveltop. De smalle straatjes bestaan uit keitjes. Zó glad dat ik op mijn sandaaltjes heel voorzichtig naar beneden moet afdalen. We lopen slenterend over de kade met mooi uitzicht op de pastelkleurige huisjes die tegen de heuvel aangebouwd zijn. We lopen ook over de markt. Er loopt een familie met ballonnen richting de kerk. Een jong bruidspaar staat voor de grote, houten kerkdeuren te wachten. We genieten van de heerlijke koele zeebries boven op de heuvel. Eenmaal beneden bestellen we maar weer eens ijs op een terrasje in een andere baai dan waar het schip ligt. Dan vertrekt het mooie schip richting een fjord, of een soort kanaal eigenlijk. Het Lim fjord is een vijfendertig kilometer lange vallei van dertig meter diep zeewater. Aan elke zijde rijzen steile, groenbegroeide bergen op die tot honderd meter hoog zijn. Prachtig! Het is brak azuurblauw water waardoor er planten en dieren kunnen leven zoals oesters en mosselen. Wilde dieren zoals beren, herten, dassen en vossen leven in deze bergen. En natuurlijk roofvogels. Tijdens het varen krijgen we een lunch geserveerd. De meiden vinden het heerlijk. Mijn lief en ik vinden de vis een tikkeltje droog. Het doet er eigenlijk niet toe, het uitzicht is schitterend. Helaas keren we na een kilometer of tien alweer terug.

De volgende en laatste stop is er een van anderhalf uur in Vrsar. Wederom een oud vissersstadje. We hebben geen puf om met onze volle maag naar boven te klimmen op het heetst van de dag. We kiezen daarom voor het stadsstrand. Manlief en kinderen nestelen zich met hun boeken op een grasveld in de schaduw van bomen. Manlief sluit binnen de kortste keren zijn ogen… Ik loop op blote voeten voorzichtig over het kiezelstrand de zee in. Na een koud colaatje op een terras lopen we wederom over het loopplankje het schip op. Schalen vol fris watermeloen liggen op ons te wachten. We varen in één ruk terug naar Porêc waar we vanmorgen aan boord zijn gegaan. In een uurtje rijden we met een busje terug naar onze opstapplaats. Daar nemen we nog een frisse duik in het zwembad voordat we met natte haren en natte bovenstukjes en een kort broekje naar het hippiedorpje lopen. Dit keer strijken we neer op het terras van een gezellige beachbar. Manlief eet gegrilde sardientjes terwijl wij wraps met rauwe ham eten. De avond valt. Goede muziek uit de boxen. Uitzicht op zee. Goed gezelschap. Een sfeervolle afsluiting van een dag, op een schip, op zee.

Savudrija – 28 juli 2018

Zomaar een dag

You don’t choose the day you enter the world and you don’t choose the day you leave. It’s what you do in between that makes all the difference.
- Anita Septimus

Zomaar een dag. Een zomerse dag in juli. Een dag aan de kust. Wanneer ik even voor acht uur wakker word is het eerste dat ik hoor de golven van de Adriatische Zee die stukslaan op de kust. Heel relaxt sta ik op. Het is nog zo rustig om me heen. Ik vouw wat badhanddoeken op en gooi een zakje met de resten van onze vers klaargemaakte garnaaltjes van gisteravond weg. Ik maak mijn lief ook wakker en we trekken ons hardloop tenue aan. Onze meiden slapen nog en we lopen rustig het wandelpad op. Het parcours van zes kilometer is niet vlak, maar wel leuk. Langs de kust, de vuurtoren, langs mooie oude landhuizen en olijfgaarden. We keren om in een klein pittoresk haventje. Eenmaal terug heb ik het zo warm dat ik mijn gympen uit trap voor de kampeerbus en op mijn slippertjes oversteek naar het water. Met mijn sportkleding aan zak in het verkoelende zeewater. Heerlijk! De meiden heb vers brood gehaald bij het bakkertje en we ontbijten met z’n viertjes aan de tafel.

Na het douchen lopen we met z’n viertjes naar een resort verderop. Na vier kilometer wandelen onder de hete zon nemen we een verkoelende duik in het zwembad aldaar. Mooi gelegen aan zee. De reden dat we hier zijn is dat we later het toeristentreintje naar Umag zullen nemen. In Umag – een eeuwenoud, piepklein havenstadje ooit door de Romeinen gebouwd, veroverd door de Venetianen en later de Genuezen – genieten we op een terras aan zee van vier immense ijscoupes. Het regent een klein beetje. We slenteren vervolgens door de smalle straatjes, liggen gestrekt op bankjes te relaxen in de koele zeebries van de haven en dineren daarna weer op een terras aan zee. Wanneer we na het treinritje het stuk terug naar onze Volkswagenbus wandelen begint de zon al te zakken. We lopen door een klein dorpje met een fijne hippiesfeer. Relaxte beachbars en strandtentjes. We lopen door velden die grenzen aan de waterkant. Eenmaal terug til ik mijn stoel en voetenkrukje het pad over en ga zitten onder een paar pijnbomen waar ik elke dag precies de zon in de kalme zee kan zien zakken. Ik heb een fles water, een schriftje met pen en mijn boek mee. Wat laatste gezinnetjes en stelletjes zitten nog op het strand. Een zeilboot zeilt onder de koperen bol door. Mijn lief zit ondertussen naast me, verdiept in zijn boek. De zon zakt vandaag niet in de zee, maar verdwijnt achter een wolk. Een gouden gloed betovert de contouren van de wolk. Zomaar een dag in juli. Aan de kust.

Savudrija – 26 juli 2018

The sound of outer ocean on a beach

The three great elemental sounds in nature are the sound of rain, the sound of wind in a primeval wood, and the sound of outer ocean on a beach.
- Henry Beston

Onze eerste nacht in de kampeerbus. Aan de Sloveense kant van de hoge Alpen. De Julische Alpen. Prachtig uitzicht. Na anderhalve dag rijden door immense regenbuien… En dat na twee maanden droogte in Nederland! Wat waren wij blij met de nieuwe ruitenwissers én het nieuwe motortje dat erbij hoorde. Toch hebben we onderweg nauwelijks files gezien. Het was op sommige stukken berendruk en door de hevige regen was er slipgevaar waardoor er maar tachtig kilometer per uur gereden mocht worden. Dat rijdt onze antieke Volkswagenbus meestal dus dat was helemaal geen tijdverlies voor ons! We reden ook niet tussen de vrachtwagens op de snelweg, want zij mogen in het weekend niet rijden in Duitsland. Al met al best een relaxte rit naar Slovenië. Al vertrokken we die zaterdagochtend heel vroeg nauwelijks de hoek om – al zwaaiend en toeterend naar onze oudste die alleen achterbleef – toen we meteen een wieldop op de weg hoorden vallen en weg stuiteren. Snel in de berm gestopt en manlief vond hem gelukkig terug in het hoge gras. Daarna draaiden we de snelweg op. Het begin van onze road trip was aangevangen. Een road trip waarin we als vanouds weer regelmatig gecomplementeerd werden met onze bus. Toeterend op de snelweg of duimpjes omhoog achter het raam. Een Duitse bijrijder filmde ons zelfs tijdens hun inhaalmanoeuvre! Fotootjes werden vanuit opengedraaide raampjes gemaakt. Het blijft strelend en een glimlach op je gezicht toveren. Deze ochtend rijden we door de glooiende uitlopers van de Alpen naar de kust. Een prachtig stukje van nog geen tweehonderd kilometer. De zon schijnt blijmoedig.

Ik word wakker door de geluiden van golfjes die op het land slaan. Als er een zeilboot langs de kust vaart hoor ik de golven met veel kabaal op de rotsen van de Kroatische kust slaan. De kampeerbus staat pal aan de waterkant geparkeerd. Onze uitgeklapte picknicktafel staat nóg dichter bij de zee. Er loopt een fiets- en wandelpaadje tussen ons plekje en de oceaan. Er staan hier hoge pijnbomen waar we de hangmat in geknoopt hebben. We hebben een prachtig grote plek gekregen waar we elke avond de grote oranje zon in de zee zien zakken. De camping is niet zo groot , wel uitgestrekt langs het water en erg rustig. Wat een rust en stilte! We hebben dus een uitstapje gemaakt naar Kroatië – precies acht kilometer over de Sloveense grens. We blijven hier lekker tien dagen lang staan. Heerlijk hardlopen over het pad langs de kust. Laat avondeten voor de bus in de warme gloed van de ondergaande zon. Slapen en lezen in de hangmat. Ik wil hem ook een keer aan het water in de bomen knopen. Schommelen in de zeebries…. Snorkelen in zeewater dat precies de juiste temperatuur heeft. Er zijn hier wat leuke dagtrips op het water te doen en ik zag bij een rondje fietsen een massagehut op een hippiestrandje…

Savudrija – 24 juli 2018

Alle zintuigen op scherp

“Looking at beauty in the world, is the first step of purifying the mind.”
― Amit Ray

Een road trip naar Slovenië? Ik zou me er vroeger niets bij hebben kunnen voorstellen. Maar na een paar uur door dit kleine landje gereden te hebben op de heen- en terugweg naar Kroatië vorige zomer hoefde ik niet lang meer na te denken: overweldigende bergen, magisch blauwe rivieren en romantische stadjes. Het lijkt juist ideaal voor een road trip met onze oude Volkswagen bus! Over een paar nachten vertrekken we dus. De antieke bus is gerenoveerd, nieuw tentje erbij gekocht en nieuwe slaapmatjes voor de meiden. Op naar Slovenië! Slovenië is als vakantieland (gelukkig) nog vrij onbekend. Ondanks dat het een divers land is met Alpen, smaragdgroene rivieren en watervallen, witte én rode wijngebieden, kilometerslange grotten, de Adriatische kust en landschappen die op Toscane lijken. Het is één van de kleinste landen van Europa en is heel dun bevolkt. Er wonen nog geen twee miljoen mensen. Het grenst aan Oostenrijk, Italië, Kroatië en Hongarije. Doordat Slovenië zoveel buurlanden heeft, is het landschap enorm gevarieerd. En omdat Slovenië zo klein is, kun je binnen korte tijd heel veel verschillende plekken zien. Perfect dus voor onze antieke kampeerbus! Vergeet drie weken je mobiele telefoon, televisie, internet en alles wat ons verder afleidt in ons drukke leven. Op zoek naar Moeder Natuur in optima forma. Je telefoon vergeten geldt binnen ons gezin eigenlijk alleen voor mij. De rest neemt gewoon zijn mobieltje mee en zal hem geen hele dag opzij kunnen leggen.… Ik neem daarentegen alleen mijn stapel boeken, mijn volle e-reader, mijn bikini én wandelschoenen mee. Slovenië waar de bergen je kunnen kleineren en het landschap je imponeert. Waar je de bloemen ruikt. Een plek om weer mens te zijn. Met alle zintuigen op scherp. Het is eigenlijk moeilijk om slechts één hoogtepunt van Slovenië op te noemen. Europa in het klein. En dat voor een landje dat kleiner is dan België!

De zomer van ons gezin is dit jaar veel vroeger gestart dan andere jaren. Dat geldt voor het tropische zonnetje natuurlijk dat al minimaal twee maanden onophoudelijk blijft schijnen. Maar onze zomer startte voorál toen de examens van onze middelste dochter afgerond waren. Weg stress, welkom rust en zonneschijn. Jongste dochter kreeg vakantie toen haar laatste proefwerkweek afgerond was, en dat is ook al weken geleden. En hier komt de crux. Al deze vrije weken met tropische temperaturen zitten deze twee meiden voornamelijk binnen. Achter hun mobiel of computer. Ik sommeer ze dagelijks voordat ik naar mijn werk vertrek dat ze minimaal een uur in de tuin moeten zitten. Dat doen ze eigenlijk ook wel braaf, maar geen minuut langer. Hoe ik vroeger met de meiden bij elke straal zonneschijn naar de Galderse Meren of openlucht zwembad fietste om lekker te zwemmen, picknicken en te zonnen, hoe weinig zij de zon opzoeken. Geen bezoekjes aan het openlucht zwembad, geen fietstochtjes naar de Galderse Meren en ondanks dat het opblaasbare zwembad op het houten terras klaar staat hebben ze er misschien maar drie keer in gelegen deze zomer… Ik kan dat zeer moeilijk verdragen. Alleen als ik ze, net als vroeger, aan de hand meeneem ondernemen ze iets. Anders niet. Als werkende moeder kan ik dat helaas niet meer dagelijks doen en dat frustreert me mateloos. Als ik klaag bij andere pubermoeders hoor ik overal hetzelfde verhaal. Kinderen die verveeld op de bank hangen of op hun kamer met bijna vierkanten ogen naar hun computer staren. Niet lekker de voordeur achter zich dicht trekken en naar buiten. Nooit even die mobiel weg leggen. Afgelopen week had ik het er ineens zó mee gehad dat ik de boel schreeuwend bij elkaar klaagde. Jongste kind heeft meteen haar week met vriendinnen volgepland. Logeerpartijtjes, koekjes bakken, zwembad, uren in de tuin kaartspelletjes doen. Eindelijk weg met die mobiel! Ik krijg vrolijke ‘appjes dat ze al uren niet meer achter hun computerscherm hebben gezeten. Hoera! Afgelopen tropische zondag hebben wij jongste en haar vriendinnetje als vanouds mee op de fiets naar de Galderse Meren genomen. De hele middag hebben ze gezwommen! Dankbaar hebben we ze natuurlijk getrakteerd op een ijsje. Nog een paar nachtjes…, en dan liggen we zorgeloos met onze duikbril en flippers in het lichtblauwe zeewater dobberend te staren naar gekleurde visjes in plaats van naar ons beeldscherm.

Opgewondenheid versus ontlading

You’re off to great places! Today is your day! Your mountain is waiting now… Get on your way!
- Dr. Seuss

In de zonnige achtertuin zitten we te wachten op het verlossende telefoontje van school. Het is bijna dertig graden aan het eind van de middag. We zitten in de schaduw van onze parasol. Haar been beweegt de hele tijd op het strandbedje. Gejaagdheid. Na elke minuut die verstrijkt zegt ze dat ze het nu niet meer trekt. Ze houdt het niet meer. De spanning is om te snijden in de tuin. Jongste zusje komt er ook bij zitten. Het mobieltje rinkelt. Ze heeft ‘m op speakerphone gezet. We horen meteen dat ze geslaagd is en dat ze zelfs meer punten heeft dan dat ze nodig had om toegelaten te worden. Hoera! Goed gedaan! Ontlading! Papa belt vanaf zijn werk en is apetrots. We maken een paar fotootjes. Ik geef haar de zonnebloem die ik in de garage verstopt had. Ook had ik stiekem een vlag gekocht. We hangen hem samen op aan de voorkant van het huis. En dan schrijven we allebei veel ‘appjes. Zij aan al haar klasgenoten en vrienden. Ik aan de mijne. De felicitaties stromen binnen. Wat een opluchting, wat een heerlijk moment. Ze had in de aanloop naar haar examenuitslag al haar nieuwe adres op de campus te horen gekregen in Middelburg. Alles leek er op dat ze zou gaan starten op de universiteit, maar je dúrft er gewoon nog niet op te rekenen. Nog niet. Maar nu wel. Het is officieel. In september wordt haar diploma tijdens een ceremonie uitgereikt. Twee dochters hebben we nu met een prachtig internationaal diploma op zak waarmee ze naar elke universiteit kunnen. Wereldwijd. Trotse papa en mama. In de zwoele avond die op de examenuitslag volgt gaan we met ons gezin ijs eten in de stad. Salud! Op je mooie toekomst, kind! Onze dochter verhuist half augustus naar Zeeland. Ze is toegelaten op universiteit Utrecht met een dependance in het hartje van Middelburg. Een prachtig 15e eeuws gebouw. Na een introductieweek zal ze daar drie jaar vertoeven. Ze heeft vier mooi vakken uitgekozen: sociologie, antropologie, psychologie en humane geografie. De dag na het telefoontje heeft ze de cijfers van haar afzonderlijke examenonderdelen gekregen. Er worden flink wat berichten met haar vrienden in Mexico uitgewisseld, want de internationale school heeft wereldwijd op dezelfde dag de cijfers verspreid. Een aantal van haar Mexicaanse vrienden gaat in Europa studeren. Er zijn beloften gedaan om elkaar op te zoeken. Wat een heerlijke tijd toch, die studententijd!

Ik vind het heerlijk om twee keer per week hard te lopen in het bos. Dit schrijf ik als ik tussen twee trainingen in zit. Wanneer ik me op de bewuste avond moet omkleden en een beetje moet opschieten roep ik telkens dat ik absóluut geen zin heb. Eenmaal in het bos vind ik het echter heerlijk. De laatste weken wordt het zand steeds ruller in het bos. Als ik thuis mijn gympen uit doe zijn mijn sokken zwart en zit er allemaal zand op mijn voeten, en vooral mijn enkels zijn pikzwart. Het heeft al maanden niet geregend hier in Brabant en dat zien we aan de grasvelden en de bermen die overal korengeel zijn. Dat zien we dus ook aan de zandpaden in het Mastbos. Gortdroog. De laatste weken had ik telkens een uur na de training verschrikkelijk veel buikkrampen. Krom liggen va de buikpijn onder de warme douche en op het toilet niet op durven staan omdat ik bang was dat ik flauw zou vallen. Mijn lief maakte deze avonden een warm kruikje voor me. Ik heb natuurlijk even rond gevraagd en iedereen had een andere tip voor me om de buikkrampen te voorkomen. En dus eet ik deze trainingsavond alleen een cup-a-soup vooraf en een bakje lactose-vrije yoghurt zonder fruit en gluten, maar wél met walnoten en honing. Ik drink veel water vooraf. Ik neem ook een flesje water mee op mijn rug. Ik heb een vest mee voor op de terugweg op de fiets zodat mijn buik niet te snel afkoelt. Ik drink thuis geen koud water, maar lauw water of thee. Ik wacht ook niet te lang met douchen. En relax daarna uitgestrekt op de bank zodat mijn buik lang uitgerekt is. En het werkt! Ik ben opgelucht. Ik stelde me al voor dat ik zou moeten stoppen vanwege spastische darmen ofzo. Dan moet ik ineens gaan opletten wat ik snoep, want de hoeveelheid koek en chocolade die ik naar binnen werk is veel te veel voor een vrouw in de overgang. Dat blijft allemaal plakken. Dat is een van de redenen waarom ik hardloop. Ook voor de suiker- en cholesterolbalans in mijn bloed, mijn conditie en om gezond van geest te blijven. Dan noem ik nog niet eens de ontspanning die ik vind tussen al dat groen. Bij een ondergaande zon ren ik langs korenvelden vol veldbloemen en vlinders, langs meertjes met vogels, de bijna bloeiende heide en hoge, groene varens. Ik heb weer mijn oude trainer terug nadat er flink gehusseld is met de trainers van de vereniging. Een gezellige groep. Ik draag een bandje om mijn pols met zeven etherische oliën van planten. Dat scheelt heel veel muggenbulten voor mij. Een tijdje terug had ik zelfs twee dazenbeten op mijn been! Grote, erg jeukende, dikke bulten. Gewoon door mijn kleding heen gebeten. Met de etherische olie heb ik nog maar één muggenbultje als ik thuiskom. Op deze manier blijft het heerlijk om rond te draven door het zomerse bos!

Dementie besmettelijk?

Schildpadden kunnen meer over de weg vertellen dan hazen.
- Kahill Gibran

Ik denk dat ik gek word. Ik begin gewoon aan mezelf te twijfelen. Vergeet ik écht alles? Is dat echt tegen míj gezegd? Ik herinner me er niks van… De kinderen raken geïrriteerd omdat ik in hun ogen niets onthoud. En ik blijf maar tegen ze roepen dat ze het in mijn papieren agenda op tafel moeten schrijven. Wat ze dus klaarblijkelijk niet doen… Op een avond heb ik weer een aanvaring met jongste dochter, omdat ik volgens haar al lang op de hoogte moest zijn van haar plannen van de volgende ochtend. Ik ben het alleen niet. Ik weet nergens van. Het staat niet in mijn agenda. Sterker nog, ik verbied haar gemaakte plannen zodra ik ervan hoor. Ik wil het niet hebben dat ze ’s ochtends vroeg langs het bos fietst terwijl alle scholen in Brabant al gesloten zijn. Er fietst geen kip meer op straat rond acht uur in de morgen. Oudste dochter is ook al niet blij met me, omdat ik wil dat zij en haar zussen bij een etentje met vrienden in onze tuin aanwezig moeten zijn. Terwijl zij voor de aller-allerlaatste keer wil afspreken met haar vrienden in Rotterdam. Ik houd voet bij stuk, want die afspraak hebben we al meer dan een maand geleden gepland. Iedereen was het er toen mee eens. Als ik in bed lig baal ik van mezelf. Vergeet ik écht alles? Luister ik wel goed naar ze? Ik twijfel. Gelukkig is daar mijn zeer goede vriendin uit Suriname. Ze is deze zomer in Nederland. Zij herkent mijn zorgen. Met vier kinderen loopt ze tegen precies dezelfde verwijten aan. Terwijl je staat te koken en ondertussen een boodschappenlijstje maakt krijg je heel summier te horen dat de plannen gewijzigd zijn en je op heel andere tijden moeten halen of brengen of dat er logeetjes komen. Het gaat mijn ene oor in en de andere uit en ik reken erop dat ik vlak van te voren ook nog wel een keer ingelicht zal worden. Ik roep er nog iets achteraan als “In mijn agenda opschrijven graag!” wat ze vervolgens niet doen blijkt later. Het is lastig communiceren in hun snelle wereld met een, in hun ogen, slome moeder. Er wordt wat afgezucht door ze. Ik word onzeker als ik in de auto op weg naar zwemtraining de verkeerde vraag stel over een logeerpartijtje en welke ouder ze dan van het schoolfeest haalt. “Are you serious?” wordt er uitgeschreeuwd en ik kijk in een paar vuurspuwende ogen. Oeps, ik heb iets belangrijks gemist denk ik. “Ik heb net tien minuten geleden verteld dat Amber bij óns komt logeren en dat jullie ons ’s nachts ophalen!” Ik was in mijn gedachten vast ergens anders, bij het invoegen op de snelweg ofzo. Ik heb er in ieder geval geen mental note van gemaakt… “Schrijf het in de papieren agenda zodra je straks thuis komt” opper ik nog. Hun dagen zijn ook zo tjokvol. En ze wonen ineens alledrie thuis. Ik kan de gezinsdrukte niet meer bijbenen. Chaos in mijn hoofd. Mijn vriendin vertelt anekdotes die zo bij ons thuis plaats hadden kunnen vinden. Wat een feest van herkenning! Van opluchting lach ik tranen in mijn ogen! Als je elke dag met dementerende ouderen werkt ga je soms denken dat het besmettelijk is.

Vriendschappen. Ik mag mezelf gelukkig prijzen met mijn vriendinnetjes. Elke vriendin betekent iets anders voor me. Bijna elke vriendin komt uit een andere levensfase in mijn leven. Dit weekend zag ik twee ‘oude’ vriendinnen. Ik heb een vriendin die ik al vanaf mijn derde jaar ken. Wij hebben bijna tien jaar jaar lang elke zomer samen doorgebracht op een heel leuke boscamping in Drenthe. Aardappelen stelen bij de boer, hazelnoten plukken, zelf ‘brood’ maken van met-een-steen-gestampte graankorrels, uren schommelen, met de poppen spelen in het zand en in de tent, later met barbies en bij slecht weer stiekem lang douchen bij het zwembad waarbij we om de beurt in het koude water moesten springen. Toen we wat ouder waren en eenmaal konden schrijven stuurden we elkaar regelmatig handgeschreven brieven op het meest gezellige briefpapier wat we konden vinden. Zij vanuit Zaandam. Ik vanuit Groningen. We logeerden in de schoolvakanties natuurlijk bij elkaar. Ik ken haar, haar ouders en haar twee broers dus al bijna een halve eeuw. Wat ik me vooral herinner van haar twee broers is dat ze altijd ruzie hadden. Mijn vriendinnetje, als enige meid, vechtend met hen en de jongens ook onderling. Voor mij heel opwindend, want ik had alleen een zusje. Eenmaal als pubers zagen we elkaar nauwelijks meer, maar we bleven trouw schrijven. Dat doen we nu trouwens nog! We kregen ieder verkering (wisselden trots hun pasfotootjes uit per brief) en trouwden er beide mee. Periodes is het wat stiller geweest, maar de mijlpalen deelden we áltijd met elkaar. Beide kregen we drie dochters. En nu is ze vijfentwintig jaar getrouwd dat gevierd wordt met een groots dansfeest. Mijn lief en ik gaan erheen. Overdag zijn we de hele dag in Zandvoort te vinden op het strand. We eten daar wat en ’s avonds togen we naar het feest daar in de buurt. Ik heb er gek genoeg nooit een moment bij stil gestaan dat het zo’n ‘trip down memory lane’ zou worden! Meteen bij binnenkomst herken ik haar dochters van de foto’s. Heel bijzonder. Eerst wordt haar, nu bijna 80-jarige, vader erbij gehaald. Geen spat veranderd! Hoe leuk om mijn oom weer in levende lijve te zien. Ik herken haar broers die niet meer zo irritant zijn als vroeger. Leuke grijzende mannen met vrouw en kinderen. En natuurlijk haar moeder! Zij raakt geëmotioneerd bij mijn aanzien. Onze gezinnen hebben destijds een decennium nauw met elkaar opgetrokken. Mijn ouders leven beide niet meer en ik vermoed dat dat door mijn aanwezigheid alsnog rauw bij haar binnenkwam. Op het feest gingen mijn gedachten ongewild uit naar mijn jonge jaren. De muziek hielp daar ook wel aan mee, want er werden veel oldies gedraaid. Mijn lief en ik hebben de hele avond op de dansvloer gestaan. Vroeg in de ochtend kwamen we pas thuis. Doodvermoeid was ik, lichamelijk en geestelijk. Bij het opstaan zere voeten van het dansen op hakjes. Een zwaar hoofd van tekort slaap en alle indrukken. Ik had het niet willen missen. Datzelfde weekend hadden we thuis ook een reünietje in het klein met mijn goede vriendin die ik tijdens de zwangerschap van onze oudste heb leren kennen. Ondertussen ook al meer dan twintig jaar geleden. Onze gezinnen zagen elkaar veel totdat wij naar The States verhuisden. Ze zochten ons op, op de dag dat de Twin Towers aangevallen werd. Hun toestel keerde terug naar Schiphol… Mijn vriendin en ik schrijven sindsdien lange brieven. Nóg steeds ouderwets op briefpapier! Onze baby’s zijn opgegroeid tot mooie volwassenen. Afgelopen weekend zagen haar zoon en onze dochter elkaar na dik tien jaar weer tijdens een zomers etentje in onze tuin. Ze herkenden elkaar vaag. Als moeders herkenden wij juist hun peutergezichtjes terug in hun volwassen gezichten van nu. Afgelopen dagen heb ik gemerkt hoe leuk een weerzien is tussen mensen die iets betekenden voor elkaar! Verbinding tussen mensen is het belangrijkste dat er is.

Uit- en invliegende dochters

Women are, in my view, natural peacemakers. As givers and nurturers of life, through their focus on human relationships and their engagement with the demanding work of raising children and protecting family life, they develop a deep sense of empathy that cuts through to underlying human realities.
― Daisaku Ikeda

Het toestel is veel vroeger geland dan aangekondigd. Daardoor rijden we pas bij Leiden op de snelweg wanneer ze belt dat ze weer met beide voetjes op Nederlandse bodem staat. We spreken af dat ze buiten bij de drop-off op ons wacht. En daar staat ze! Onze zeventienjarige bijna-student. Met haar grote, zware koffer en zelfs een geleende erbij voor alle cadeaus en boodschappen. Ze straalt! Op weg naar huis zit ze boordevol verhalen. Heel enthousiast vertelt ze. Alles heel positief. Heerlijk dat alles zo goed is gegaan. Zó goed is alles gegaan tijdens haar lange vluchten, en zó goed is alles geweest bij het weerzien van haar verre vrienden. We zagen regelmatig groepsfotootjes voorbij komen op onze telefoons thuis. Alles overgoten met een Mexicaans zonnetje. Ook heerlijk dat ze weer thuis is trouwens. Weer eens wat anders dan twee ouders en één kind tijdens het diner aan onze grote eettafel. Al is haar verblijf maar van korte duur… Over een klein maandje gaan we met z’n vieren een road trip maken met de VW kampeerbus en meteen na thuiskomst vertrekt ze naar Zeeland. Om aan haar introductie week van de universiteit te beginnen. Studentenkamer inrichten. Dat inrichten daar kijk ik dan wel weer naar uit. Onze garage staat op het moment volgestouwd met haar spijlenbed, bedbank, ladenkastje en poef. Daarnaast staat de inboedel van haar grote zus erbij gepropt. Op haar slaapkamer staan verder nog spiegels, prikborden en serviesgoed die ze al verzameld heeft voor de grote oversteek. Het zal opgeruimd, maar stil, zijn na half augustus… Toch zie ik het op-een-studentenkamer-gaan-wonen niet als iets definitiefs. Oudste dochter heeft bijvoorbeeld anderhalf jaar in het centrum van Rotterdam gewoond en woont nu voor dik een maand thuis voordat ze weer voor een half jaar naar Zuid-Korea vertrekt. Zo kijk ik daar ook bij onze middelste dochter tegenaan. Haar studie duurt drie jaar waarbij ze verplicht op campus woont. Er wordt in het derde jaar min of meer verwacht dat ze een uitwisseling doet. Het voelt alsof onze oudste kinderen ‘tijdelijk’ zijn uitgevlogen. Ze gaan niet samenwonen of trouwen of zo. Ik heb bij de geboorte van elke van onze drie dochters een geboortedoos gemaakt. De krant van de geboortedag ligt erin. Zo ook het zwangerschapsdagboek dat ik negen maanden bijhield. De eerste piepkleine kledingstukjes… Maar ook het boek waar ik de eerste twaalf maanden uitgebreid verslag deed van hun wel en wee. Oók heeft elk kind een boekwerk van de periode daarna waarin ik de eerste woordjes bijhield, de eerste stapjes, eerste keer los fietsen en leuke kinderlijke versprekingen, kinderziekten, eerste keer op het toilet plassen en de grappigste anekdotes. Heel soms wordt zo’n boek erbij gehaald en lachen we ons slap om de grappige anekdotes en herinneringen. Deze waardevolle dozen zal ik nog niet overhandigen bij het op-een-studentenkamer-gaan-wonen moment. Daar wacht ik nog geduldig mee totdat ze écht een serieus onderkomen hebben. Zodat het niet kwijt raakt bij overzeese verhuizinkjes of per ongeluk achterblijft in een stoffige berging van een verlaten studentenhuis. Daarentegen krijgt elke dochter wél op haar achttiende verjaardag een groot digitaal album met een bloemlezing uit haar leven erin: eerste babyfoto’s, de brief voor haar eerste en achttiende verjaardag en een foto van elk taartmoment tot en met haar achttiende verjaardag. Groepsfoto’s van haar schoolvriendjes van elke schooltijd. Intieme gezinsmomentjes die vastgelegd zijn. Veel fotootjes van het drietal natuurlijk en reisfoto’s horen er ook in. Ik heb gezien dat oudste kind er maar wat gelukkig mee was op haar studentenkamertje. Haar studievrienden bladerden er ook graag doorheen. Ze wil ’m ook graag mee naar Korea nemen. Ik doe zulke projectjes met veel plezier, heel mijn hart leg ik er in. Mijn tweede boek is ook al bijna af… Een heerlijke klus!

Daar zitten we dan in het hartje van Rotterdam. In de drukke maar zonnige Witte de Withstraat. We zitten aan een tafeltje op de stoep. Bagels op ons bordje. Op een terrasje pal tegenover het studentenhuis van onze oudste. Nog wel. Mijn lief heeft haar boekenkasten, kledingkast, bureau en bed al uit elkaar geschroefd. Ik heb met dochterlief ondertussen verhuisdozen ingepakt. Zij heeft ook haar backpack al ingepakt met de kleding die mee gaat naar Azië. Er droogt nog een klein wasje aan het rekje aan het openstaande raam. Stofpluizen bewegen zich over de vloer. Het kind heeft in de laatste anderhalf jaar natuurlijk geen tijd gehad om te stoffen of stof te zuigen… (Klein detail, hun stofzuiger was ook al een tijdje kapot.) Onze bijna antieke stationwagon puilt uit. Later blijkt dat het slot van de achterbak het begeven heeft… Dochterlief gaat op het allerlaatste moment tóch maar mee naar Breda. Lekker in een schoon bed slapen in plaats van op een matrasje tussen het verhuisstof. Morgen gaan ze voor de allerlaatste keer terug. Om de laatste dozen en het matras op te halen en de kamer schoon achter te laten. Haar fiets parkeert ze met een goed slot op de universiteit zoals haar studievrienden ook allemaal doen. In de hoop de fiets over een half jaar weer op dezelfde plek terug te vinden. Onderweg naar huis praat ze over haar visum voor Zuid-Korea, treintickets naar Berlijn, een ticket naar Singapore en de aanvraag van een creditcard. Stapje voor stapje probeer ik in mijn hoofd te wennen aan het idee dat ik over een maand afscheid van haar neem. Eind december vliegen we zelf naar Zuid-Korea om haar op te halen en mee te nemen op een rondreis daar. Kerstmis vieren we samen.

Zó schaamtevol!

Harari durft de grote greep aan. Hij weet zijn lezers te boeien met talloze uitdagende inzichten over hoe wij geworden zijn wie we zijn.
- Bas Heijne

Ik heb ooit, en dan heb ik het zeker over twee decennia geleden, een super pakkende documentaire gezien van TELEAC over het ontstaan van de aarde en de mens. Ik was destijds zó gegrepen door dit verhaal. Het werd zo boeiend verteld en getoond dat ik het later heel graag wilde delen met onze kinderen. Ik heb TELEAC zo’n vijftien jaar geleden aangeschreven om te vragen of die documentaire nog ergens te vinden was. Onmogelijk was het antwoord. En nu is er dit boek van meneer Harari, docent aan een universiteit in Jeruzalem, wat mij doet duizelen en mij hongerig maakt om verder te lezen. Net als Bill Gates vind ik dat dit boek nauwelijks weg te leggen is. Ik heb het einde zelfs al gelezen omdat ik gek werd van de vraag wat hij denkt dat er met de mensheid gaat gebeuren! Ik ben altijd erg geïnteresseerd geweest in de oermens. Onze voorvaderen. Ik heb de zes superdikke boeken van ‘De aardkinderen’ van schrijfster Jean Marie Auel verslonden! Haar reeks speelt zich af tijdens de laatste ijstijd. Op verschillende locaties in het deel van Europa dat niet bedekt is met gletsjers. Het gaat over het meisje (en later de vrouw) Ayla, een homo sapiens, die opgroeit bij een groep neanderthalers. Hoe zij overleeft bij deze groep en hoe zij grootgebracht wordt. Natuurlijk wordt ze verliefd. Ze sticht een gezinnetje. Ze reizen rond en zomers bezoeken zij een groot zomerkamp waar verschillende groepen mensen bij elkaar komen. Zó interessant! Ik heb jarenlang moeten wachten tot 2011 toen het zesde en laatste deel over Ayla uitkwam. Ik hoop nog steeds, waarschijnlijk tevergeefs, dat ze met een zevende deel komt… Aanvankelijk was er uit wetenschappelijke hoek redelijk veel kritiek op haar romans. Alhoewel de schrijfster voor haar boeken echt veel onderzoek heeft gedaan naar de ijstijd, het leven in grotten, het gebruik van kruiden en planten, gereedschap, etc., blijven het natuurlijk heerlijk geromantiseerde verhalen. Ik snap dat haar romans niet te beschouwen zijn als zuiver wetenschappelijk. Maar… in het werk van meneer Harari blijken echter alle facetten die Auel in haar romans beschrijft - zoals kinderen tussen verschillende menssoorten - tóch te hebben plaatsgevonden. Wellicht zal achteraf moeten worden geconcludeerd dat haar visie realistischer was dan eerst gedacht!

Meneer Harari heeft veel kennis uit verschillende disciplines gehusseld tot een zeer aannemelijke geschiedenis van de mensheid. Hij ziet het grote geheel wat ik heel erg bewonder. Hij beschrijft bijvoorbeeld dat de mens oorspronkelijk op vier poten liep en helemaal niet belangwekkend was in het dierenrijk in Oost-Afrika - waar de eerste mensen vandaan kwamen. Voor het rechtop lopen waren smallere heupen nodig waardoor het geboortekanaal dus krapper werd. De babyhoofden werden destijds juist groter door de hersenen die zich ontwikkelden. Door het vele sterven tijdens het baren overleefden alleen de vrouwen die vroegtijdig bevielen. Zij konden juist meerdere kinderen op de wereld zetten. Gewoon een natuurlijke selectie dus. In vergelijking met andere diersoorten brengen wij dus premature kindjes op de wereld. Mensenbaby’s zijn hulpeloze wezentjes die nog vele jaren afhankelijk zijn van hun ouders voor voeding, bescherming en onderwijs. Het idee dat wij mensen eigenlijk allemaal te vroeg geboren worden boeit mij enorm! Ook het feit dat onze taal is geëvolueerd als medium voor roddelpraat en niet voor het overbrengen van kennis over kuddes mammoeten ofzo, is fascinerend. De homo sapiens is een sociaal dier. Samenwerking, en dus ook roddelen, is cruciaal voor overleving en voortplanting. Dit roddelen klinkt misschien als een grap maar wordt écht gesteund door meerdere onderzoeken. Toch was onze taal niet de eerste taal op de wereld. Alle dieren hebben een één of andere vorm van taal. Kijk maar naar mieren en bijen die communiceren over voedselvindplaatsen. Of een papegaai die alles kan zeggen wat hij wil. De mens heeft zich pas goed kunnen onderscheiden van andere dieren door de beheersing van vuur. De mens had toen een betrouwbare bron van licht en warmte, en vuur was meteen een dodelijk wapen tegen rondsluipende leeuwen bijvoorbeeld. Maar het beste van vuur is natuurlijk koken. De drijvende kracht van de ontwikkeling van de mens is geluksgevoel. De mens die steeds streefde naar verdere ontwikkeling van gereedschap, en nu nog steeds ontwikkeling najaagt van technologie, was doodgewoon op zoek naar geluksgevoel! Het kunnen voelen van geluk is genetisch bepaald. Het is vastgelegd in ons DNA hoe gelukkig we ons kunnen voelen. De ene persoon veel meer en makkelijker dan de ander. Biochemie dus. Nu is het cirkeltje rond. Ik bén biochemica! De wetenschap waar mijn hartje wat sneller van gaat kloppen. Meneer Harari gebruikt zijn kennis ook om iets over het einde van de mensheid te zeggen. De mens is van een onbeduidende diersoort in een uithoek van Afrika veranderd in de absolute heerser van de planeet. En meteen ook de grootste nachtmerrie…. We hebben weinig op aarde voortgebracht om trots op te zijn. We zijn, ondanks de verbluffende dingen waartoe de mens in staat is, nog steeds niet tevreden, zoals altijd. De mensheid lijkt onverantwoordelijker dan ooit. We richten de een na de andere ramp aan onder onze ‘collega-dieren’ en de planeet. En dat terwijl we weinig meer najagen dan ons eigen geluk. Zonder eigenlijk ergens een voldaan gevoel van te krijgen. Best schaamtevol eigenlijk…

Diepe ervaringen

De mens die het meest geleefd heeft is niet hij, die de meeste jaren telt, doch hij, die het ’t diepst ervaren heeft.
- Jean Jacques Rousseau

Een breekbare vrouw met een hartelijke uitstraling komt ons in de wilde tuin tegemoet. Sprankelende blauwe ogen, een losjes zittende katoenen hemd aan en een vrolijk gekleurd shawltje om haar hoofd gebonden. Ze verliest haar haar met grote plukken, zegt ze later. Deze mooie vrouw is het jongste zusje van mijn cliënte. Mijn 91-jarige cliënte kan niet auto rijden, haar man was het afgelopen decennium ziek en de trein is te vermoeiend voor haar en dus heeft ze haar zusje in het Oosten van het land al in geen tien jaar opgezocht. Haar veel jongere zus kwam haar zo nu en dan wel opzoeken in Breda, maar dat gaat nu niet meer. Ze heeft kanker. Ze zit in de derde chemokuur van de acht die haar toegezegd zijn. Voor mijn werk kreeg ik de kans om ze elkaar te laten ontmoeten. En dat was heel bijzonder. Ik wilde ze samen in de tuin achterlaten en zelf een uurtje gaan wandelen, maar er stonden al drie tuinstoelen met kussens in de schaduw van een oude boom klaar. In de boerenkeuken stonden drie schoteltjes met appeltaart onder een theedoek te wachten op ons. Het was niet de bedoeling dat ik zou vertrekken. Zo zat ik dus ineens bij een gesprek tussen twee zussen die terug in de tijd gingen en veel over vader en moeder spraken. Moeder die met zeven jonge kinderen in de oorlog achterbleef nadat vader heel jong aan kanker overleden was. Eten uit de gaarkeuken. Jongste zusje van toen tweeënhalf herinnert zich niet zoveel, behalve dat ze nog jaren bij moeder in bed had geslapen. Nonnen die in het huishouden kwamen helpen, maar ook kritiek hadden als niet alle bedden opgemaakt waren omdat de kinderen voor schooltijd ook nog naar de kerk moesten. Oudste zus (mijn cliënte) moest jong gaan werken. Uiteindelijk werden de allerjongsten in andere huizen ondergebracht omdat moeder tuberculose kreeg. Naast herinneringen uit een heftige tijd lachen ze ook veel in de tuin. Vergelijken elkaars uiterlijk. Spreken uit dat het zo fijn is dat ze deze dag samen kunnen doorbrengen. Als ik na een uurtje aankondig dat we zo zoetjesaan ons moeten gaan klaar maken om te vertrekken om weer anderhalf uur terug te rijden, protesteert onze gastvrouw. Ze heeft een lunch voor ons drietjes voorbereid. Onder een andere theedoek op de keukentafel komen drie schaaltjes met vers fruit vandaan, een schaal met heerlijk brood en een schaal met lekker beleg. We eten nostalgisch op de inmiddels antieke bordjes van moeder thuis. Tijdens de lunch lachen we nog even verder - ook ernstige onderwerpen komen aan bod. Ik laat ze praten en luister. Twee zussen die zich beiden heel bewust zijn van hun eindigheid. De vergankelijkheid van het leven. Beiden zussen hebben niet te lang geleden allebei hun man verloren. Desalniettemin geen deprimerende gesprekken. Ik heb gevraagd of ik een paar fotootjes van ze mocht maken. Dat mocht. Een afscheid van elkaar in de oude, verwilderde tuin. Misschien hun laatste afscheid? Ik vroeg of ik haar een kus mocht geven, ik heb uitgesproken dat ik haar een prachtvrouw vind. Daarna liep ik alvast naar mijn auto. De zussen namen innig afscheid. De foto’s heb ik dezelfde avond gemaild naar jongste zus en de kinderen van mijn cliënte. Leuke reacties en een allerliefst berichtje van jongste zus kreeg ik terug. Ik ben dankbaar voor zulke dagen en zulk mooi werk!

Wederom fantastisch mooi weer tijdens het wild kamperen bij de boswachter. Voor de derde keer op rij staan we met de VW kampeerbus op hetzelfde plekje in het bos in de provincie Flevoland - waar je één weekend per jaar wild mag kamperen. Een prachtige plek op een grasveld omzoomd met bomen. Helemaal afgezonderd. Een meertje erbij om te zwemmen en te varen. Deze keer zijn we echter iets heel belangrijks vergeten. In de afgelegen natuur zonder signaal op de mobiele telefoon, zonder winkeltjes en zonder elektriciteit… zijn we toiletpapier vergeten! Mijn zus die al een dag eerder met haar kinderen gearriveerd is heeft een halfvol rolletje. We zijn met zeven mensen. Een halfvol rolletje WC papier is niet veel…. We beloven allemaal heel zuinig te doen. Ik vraag een keer heel beschamend aan twee onbekende pubermeiden mét een rol of ik een stukje mag hebben. Mijn zus bekeek het op een afstandje. “Heb je nou écht van die twee meiden een stukje papier gebietst?” Ja dus. Dolkomisch. De volgende ochtend loopt mijn neefje met het enige, waardevolle rolletje heel omslachtig onder een handdoek verstopt richting de WC. Voor de gelegenheid heeft de boswachter namelijk voor een portacabin gezorgd. Mijn neefje komt terug met een teneergeslagen gezicht. “Er is iets heel ergs gebeurd” biecht hij op. Hij heeft de énige rol die we hebben in de WC pot laten vallen! Hij showt de doordrenkte rol als bewijs… We storten allemaal met een hoop gezucht en gesteun in. Als ik halverwege de dag met mijn zus ook naar die portacabin loop zien we in een tentje waar we langs lopen tegelijkertijd een nieuwe closetrol liggen. We kijken elkaar meteen aan. “Er ligt daar een volle WC rol” merken we simultaan op. Het is toch een stap te ver om een stukje papier aan die mensen te vragen. Wat een hilariteit! In de portacabin vind ik een klein restant rolletje WC papier. We zijn er allemaal blij mee. We zullen er heel zuinig mee doen. We redden het helemaal tot het moment van ons vertrek. We hebben zélfs papier over! Dit rolletje overhandig ik plechtig aan mijn schuldige neef. Hij zou het op z’n slaapkamer leggen, als aandenken.

Naar Mexico afgereisd

We kunnen onze kinderen geen toekomst geven, hoezeer we er ook naar streven die veilig te maken. Maar we kunnen hen wel een héden geven.
- Kathleen Norris

Ons gezin is deze dagen even heerlijk compleet. Een drukte van jewelste. Ze schreeuwen elk het hardst om aandacht. Discussies. Enthousiaste verhalen. Hard gelach. Gezellige maaltijden aan de tuintafel. Overal troep van rondslingerende economie samenvattingen, kleding, koffiemokken, theekopjes en limonadeglazen. Oudste dochter is een paar dagen thuis om haar twintigste verjaardag met ons te vieren. Dat ze dát niet meer vanzelfsprekend thuis viert ben ik me heel goed bewust. Middelste dochter vertrekt op zondag voor een paar weken naar Mexico. Omdat we tijdelijk voltallig zijn vieren we de verjaardag heel nostalgisch met zingend wakker worden, cadeautjes op het grote bed, slingers en ballonnen in de huiskamer, taart met een kaars en een lied en een etentje buiten de deur. Eigenlijk staat haar twintigste verjaardag in het teken van haar grote verhuizing. Naar de andere kant van de wereld. Naar Zuid-Korea. Deze zomer. Die avond in dat sushi restaurant zijn we echter ook goed doordrongen van de laatste avond voor het vertrek van onze ándere dochter, de examenstudente. Aandacht voor haar reis naar Midden-Amerika. De lange vlucht vindt ze het engst. De uren op de luchthaven. Zoals altijd benoemen we tijdens het diner de positieve punten van de jarige job. De bijdragen van de kinderen worden steeds groter, mooier, volwassener en emotioneler. Wat zijn papa en mama toch trots op dit grootse gezin! Onze drie kuikentjes zijn zo mooi groot geworden. De kinderen zijn zelf ook trots hoor. Door onze expat-avonturen durf ik te zeggen dat we een hecht gezin zijn. We hebben op elkaar moeten leunen, elkaar moeten vertrouwen en zijn elkaars steun en toeverlaat geweest. En dat meerdere opwindende periodes in ons leven. De basis van ons gezin is stevig. Mede daardoor (en geïnspireerd door haar oudste zus) heeft middelste dochter de stap durven nemen om alleen terug te vliegen naar haar vrienden in Puebla. Om precies díe reden staan we nu op Schiphol. Ik met een kaart volgeschreven met onze goede wensen in mijn handen - om te lezen in het vliegtuig. Reizende dochter met een rugzakje om haar schouder. Grote koffer is ingecheckt. Lange omhelzingen, tranen, goede wensen en nogmaals omhelzingen. Dan zwaaien, zwaaien en als ze boven loopt nogmaals zwaaien. Zo’n grote stap voor haar. Alleen reizen. Ze zal volwassener terugkeren.

In een bekend café hier in Breda heb ik van mijn werk een workshop. Op een zwoele maandagavond fiets ik erheen. Ik kom in een warm zaaltje terecht waar veel collega’s druk staan te praten. Er zijn twee sprekers - die beiden ook zangeres zijn - en een Surinaamse zangeres met gitaar. Miracles of Music. Muziek raakt iedereen en op meer manieren dan je misschien zou denken. Muziek maken en naar muziek luisteren is niet alleen fijn, het is ook goed voor je brein, je ontwikkeling en je gezondheid. Uit onderzoek blijkt dat muziek je denkvermogen en stemming verbetert. Je wordt er zelfs slimmer van… Muziek is gewoon goed voor je algehele ontwikkeling. Het raakt je: het verwondert, verbaast, emotioneert en brengt herinneringen boven. Het verbindt je met anderen. Ik had al vaker van het effect van muziek op ouderen gehoord. Eén van de zangeressen is ook muziektherapeute en laat wat indrukwekkende filmpjes van haar werk zien. Ouderen die door een hersenbloeding niet meer kunnen praten, maar wél kunnen zingen. Tranen van demente mensen. De muziek brengt ze terug naar vroeger. Zelf had ik onlangs, tijdens het concert van Rob de Nijs, al ondervonden hoe zijn muziek mij terug bracht naar vroeger en hoe het emoties bij me op kon roepen. Een muziekritme kan parkinson patiënten beter laten lopen in plaats van met een been te slepen. De andere zangeres zingt klassieke muziek voor demente bejaarden in tehuizen, zoals het prachtige ‘Ave Maria'. Elke oudere reageert. Hun mantelzorgers staan versteld van de reacties. Als de Surinaamse zangeres wat deuntjes speelt op haar gitaar zingen we allemaal mee. Als ze salsa speelt bewegen we allemaal mee. Dit effect heeft muziek op mensen. Ik zag deze avond ook een filmpje waarin een oude, donkere man die met z’n hoofd gebogen in een rolstoel voorover hangt. Niemand kan echt contact met hem krijgen. Hij herinnert zich niks van zijn jeugd en van zijn werkend leven, zegt hij. Totdat ze hem een koptelefoon opzetten met muziek uit zijn pubertijd. Hij lacht ineens zijn witte tanden bloot, begint met z’n hoofd te schudden als Stevie Wonder en begint te zingen. Zijn ogen stralen. Hij begint te vertellen over zijn jeugd en studie. Dit doet muziek met mensen! Muziek verhoogt de kwaliteit van leven bij dementie, parkinson, autisme, afasie, oorlogstrauma, verstandelijke beperking, eenzaamheid en depressie. Door deze workshop willen ze bij mijn organisatie zo veel mogelijk kwetsbare mensen en hun naasten de wonderbaarlijke kracht van muziek en muziektherapie laten ervaren.Tijdens deze leerzame training wordt er door ons gezongen, gedanst en op een swingende manier geleerd over muziektoepassing tijdens zorgtaken. De muziek die gemaakt wordt tijdens de workshop roept verschillende emoties op. Het zélf ervaren, voelen van muziek gaat tijdens de hele workshop door. Wat weer direct vertaald wordt naar onze cliënten – de ouderen die zorg aan huis ontvangen. Wat doen verschillende soorten muziek met je? Hoe zet je muziek in om te kalmeren, hoe om te activeren? Hoe integreer je muziek in de zorg van je cliënten? Hebben je cliënten wel behoefte en baat bij muziek, en hoe voorkom je overprikkeling?

Ik ben de Nijs

Het leek wel zomer,
toch was het pas eind mei.
Zo'n dag waar van je denkt die gaat niet meer voorbij.
- Rob de Nijs

De klanken brengen me in een flits terug naar mijn jeugd. Naar de stad Groningen waar ik opgegroeid ben. En naar Drenthe waar we twaalf jaar lang een seizoensplek hadden op een boscamping. Ik zie mezelf en mijn vriendinnetje úren lang schommelen en samen hard zingen in de zanderige speeltuin. Soms stonden we rechtop op dezelfde schommel. We zaten net op de lagere school, denk ik. Liedjes uit de jaren’70 zongen wij. Rob de Nijs. Voor de verjaardag van mijn lief had ik twee concertkaarten gekocht. Een jubileumconcert, want Rob is 75 jaar oud geworden. Wij draaiden in het buitenland liedjes van Rob de Nijs in de auto net zoals van Andre Hazes, Guus Meeuwis en De Dijk. Sommige liedjes zijn me mijn hele leven al zo vertrouwd dat ik zelfs het beeld van onze oude radio thuis in de huiskamer op mijn netvlies zie staan. ‘Het werd zomer’ dat uitgebracht werd in 1977 roept dat nostalgische gevoel op. Tranen wellen op als ik de eerste tonen hoor. We zien een oude man op het podium. Een stijve rug. Een spijkerbroek aan. Grijs, kalend haar en een bril op. Zijn beiden handen bevend. Zijn microfoon trilt daardoor alle kanten op. Het is aandoenlijk. Als hij ook een keer een stukje tekst kwijt is en een moment niet meer weet welk lied er gespeeld gaat worden, houd ik me adem in… Dat is helemaal niet nodig. Zijn stem is zo krachtig. Zijn energie ook. Hij heeft humor en kan goed relativeren. Hij staat soms zo dicht bij zijn publiek te zingen! Wij hadden kaartjes voor de derde rij bemachtigd. Een klein zaaltje in Roosendaal. Zó dichtbij en zoveel oogcontact dat het af en toe voelde alsof Rob alleen voor ons aan het zingen was. Ik vraag me af of hij nu, na zoveel decennia in de spotlights, nog steeds zenuwachtig is voordat hij opkomt. Ik lees in een interview dat hij al om uurtje of vijf arriveert bij de schouwburg. Hij mediteert vooraf en kijkt lang naar zichzelf in de spiegel. “En ik zing in. Het is na al die jaren nog steeds: concentratie. Echt bezig zijn met wat diezelfde avond gaat gebeuren. Ik ben dan ook redelijk onaanspreekbaar. Ik kan bijna niet uitleggen aan mensen dat het elke keer een topprestatie is die ik moet neerzetten. Ik zing vaak en graag, op routine inmiddels, maar het mag nooit routine lijken. Mensen moeten voelen dat het op dat moment ontstaat, anders wordt het saai en ongeïnspireerd. Een minuut of vijf voordat ik op moet, sta ik in de coulissen te wachten. Dan doe ik een schietgebedje. Ik moet eventjes mijn zorgen aan de voeten van de Here Jezus leggen zodat ik vrij het podium op kan stappen. Of ik nog onzeker ben? Mijn leven is één grote onzekerheid! Ik weet zo langzamerhand wel dat ik het kan, dat ik bepaalde talenten heb, maar het blijft onzeker. Zo zit ik in elkaar. Omdat ik altijd gehamerd heb op een goede voorstelling. Na het slotapplaus loop ik af en zijg ik neer op een fauteuil en roep: 'Bier!' ” Zo doet hij dat dus. Hij speelt al meer dan dertig jaar met dezelfde band. Dit is niet het eerste concert van Rob de Nijs dat ik bezoek. Veertig jaar geleden, ik denk dat ik acht jaar was, mocht ik mee met een vriendinnetje en haar ouders naar een concert. Irma heette mijn klasgenootje. Ze was enig kind. Ze woonde in een flat in de buurt van het pleintje waar wij aan woonden. Na het concert waar ook Adele Bloemendaal en Mieke Telkamp optraden, en ik meen zelfs Ramses Shaffi, mochten mijn vriendinnetje en ik backstage. Ik zie mezelf nog in een grijze, lange gang wachten bij een gesloten deur. Daarachter zat Rob de Nijs en we kregen na een kort praatje beiden een zwartwit foto waar hij zijn handtekening op zette met een stift. Ik heb de foto nog steeds…! Sommige ballads zong hij in Roosendaal met zoveel emotie. Zoals het lied ’Nu het om haar gaat’. Hij had dit lied twee weken geleden nog gezongen op het afscheid van Frits Spits zijn vrouw. Hij zong deze avond mooie liedjes van zijn nieuwste elpee en natuurlijk ook ‘oude meuk’ zoals hij het zelf noemde. Op een ander moment riep hij ineens ‘Nu gaan we rocken!’ en zong hij zijn grote hits waarbij iedereen ging staan, zingen en dansen. Na een toegift ‘Alles wat ademt’ over wereldvrede eindigde hij het concert met de woorden “Jullie hebben naar een bandje geluisterd…en een zanger.”

Splash! Splash! Mijn hardloopschoenen zijn doorweekt. We zijn deze zondagochtend te laat wakker geworden om vroeg te gaan hardlopen in het bos. Het is de warmste nacht sinds 1901 geweest. We hebben de hele nacht de ventilator aan laten staan. Rond het middaguur lopen we langs de weilanden te zweten. Ik draag een heel kort broekje en een piepklein hemdje. Een band om mijn middel met een flesje water op mijn rug. Zo klam en warm… Mijn lief is sinds lange tijd weer eens mee. Hij kan blijkbaar toch niet leven zonder hard te lopen. We zien de donkere wolken en nog geen tien minuten later valt er een zwoele zomerse regenbui. Dikke druppels. Onweer rommelt vanuit het bos. We zijn kletsnat. We lopen te soppen in onze schoenen. Ondanks het onweer gedonder lopen we ook een aantal kilometers door het bos. Het ruikt naar mijn jeugd. Zompige, zanderige bospaadjes. Nat groen. Ik heb het gevoel dat er kilo’s zand aan mijn schoenen blijven hangen. De regen is ondertussen gestopt. Een waterig zonnetje probeert te schijnen. We zijn helemaal niemand tegen gekomen in het bos. Of toch wel. Een man in een regenponcho schuilde voor de regen onder een dikke boom. Eigenlijk is het heerlijk om zo doornat door de drassige natuur te rennen. Alleen jammer van al die muggenbulten…

Nostalgie

Ik ben blij dat je hier bent

Blij dat je hier bent
- Bløf

De eettafel in de achterkamer is ineens verschrikkelijk leeg. Zo zonder al die uitgeprinte proefexamens van middelste dochter. Zonder al die samenvattingen met stukken tekst die highlighted zijn. Haar slaapkamer die de laatste maand ontploft was met lesboeken, stapels papieren, literaire boeken en een computer pontificaal op haar bureau. Als ik de slaapkamerdeur opende zat ze met haar bureaustoel omgedraaid en benen op haar bed geleund te leren, soms over haar bureau gebogen en soms op haar bed met haar rug tegen de muur geleund. Soms was het muisstil achter haar deur en soms hoorde je haar breeduit praten om alles in haar hoofd nogmaals te herhalen. Het zit erop. Haar examens voor haar International Baccalaureate Diploma zijn afgerond. Het heeft nogal wat teweeg gebracht in ons gezin. Voor haar. En voor ons. Papa en mama, twee afgestudeerde chemici, werden logischerwijs om hulp gevraagd. Het begon allemaal met het inleveren van verschillende belangrijke chemistry papers die meetelden voor het examen. Het bedenken van experimenten waarbij onze hulp werd gevraagd en vervolgens het nakijken van de verslagen van biologie en scheikunde. Zo zat ik de ene dag met dochterlief een goed experiment te bedenken en weken later in het weekend met haar het eenduidige verslag door te lopen. Papa heeft de laatste weken bijna elk vrij uur besteed aan examenopgaven en uitleg van scheikundige en wiskundige onderwerpen. Het is voor ons beiden meer dan dertig jaar geleden dat we afstudeerden van het atheneum. Ik moest soms heel diep graven…. Toch heb ik wel meegekeken met haar examensommen. Maar eerlijk is eerlijk…papa heeft net als dochterlief zijn ziel en zaligheid er aan gegeven. Hij nam een middag vrij. Hij nam nogmaals een ochtend vrij. Zij stond supervroeg op. Ik kocht Valdispert tabletten en rolletjes druivensuiker. Nu is het voorbij. Een nostalgisch gevoel. Ik zal haar niet meer zien blokken aan de eettafel. Ze gaat namelijk studeren in een andere stad. Geen rondslingerende boeken en schriften meer. Haar laatste lesdag is geweest. Haar Prom Night is voorbij. Haar laatste examen is achter de rug. Haar boeken zijn ingeleverd. Haar zomer is begonnen. Meteen na haar laatste examen (scheikunde!) heeft ze met een vriendin alle schoolboeken opgehaald van huis en ingeleverd op school. Daarna een middag in het park om de vrijheid te vieren. Een dansfestival in de stad. Op dit moment logeert ze met vriendinnen in een huisje in Zeeland. Ze verdient het. Ze heeft keihard gewerkt. Ze was moe. Ze was op momenten gespannen. Soms teleurgesteld. Soms wild enthousiast. Soms een traan. Het zit erop. In juli horen we de uitslag. De punten die belangrijk zijn voor de toelating op de universiteit. Ondertussen vertrekt ze binnenkort in haar uppie naar Mexico. Ze heeft alle logeeradresjes geregeld. Ze gaat zelfs met een groep Mexicaanse vrienden een reisje maken naar Veracruz, aan de Golf van Mexico. Deze zomer wordt ze achttien. Nostalgie.

Met de armen om elkaars schouders geslagen loop ik met onze oudste dochter in het Zeeuwse zonnetje richting het strand. Slippertjes aan. Blote schouders en benen. We hebben ieder een oortje in met de zeer toepasselijke muziek van Bløf. “Zoutelande” Precíes de badplaats waar we nu zijn. Jongste dochter loopt met papa voorop. Ze hebben de twee vouwfietsjes mee om de volle strandtassen aan te hangen. We staan drie dagen op een boerderijcamping een kilometer buiten Zoutelande. Een dag eerder zijn we in Zeeland aangekomen. Het weer was toen minder zonnig en dus namen we onze vlieger mee naar het strand. De wind kwam met vlagen. Het was niet makkelijk om de vlieger hoog te houden. Al doende kregen we de kunst steeds beter onder de knie. Je moet de vlieger, volgens de beschrijving, besturen als een fiets. We deden ons best. De een had ‘the hang of it’ sneller te pakken dan de ander. Ik rende voornamelijk ín de vlieger, raakte in gevecht met de vlieger of in de knoop met de twee lange touwen. We vierden die zaterdagmiddag het Pinksterweekend op een zonnig terras van het strandpaviljoen. Na de warme zondag op het strand nam ik voor het eerst in Nederland een buitendouche. Dat vind ik persoonlijk het meest ultieme reis- of zomergevoel! Buiten douchen. Wanneer je dan omhoog kijkt zie je de toppen van de bomen. De lucht. Meestal een knalblauwe lucht. Ik heb van diverse buitendouches mogen genieten. In Namibië in een woestijn toen we met de Defender door zuidelijk Afrika trokken. Diezelfde reis kampeerden we ook aan een rivier waar veel nijlpaarden en krokodillen verbleven. Precies op de grens tussen Botswana en Namibië. Daar hebben we zó verschrikkelijk avontuurlijk gedoucht! Uitkijkend op de nijlpaarden in het water. Of in een douche waar een gifgroene slang gevaarlijk aan een tak boven de toiletpot hing. Op schiereiland San Pedro hadden we zelfs een eígen buitendouche bij ons Belizaans strandhuisje. Ook op het eiland Cres in Kroatië hadden we buitendouches op de camping. Absoluut het ultieme zomergevoel. Nu dus ook in Zoutelande, op de boerderijcamping! Van onder de warme douche vandaan zag ik het dak van ons Volkswagen campertje uitsteken. De eerste keer dit jaar dat we met onze antieke bus weer op stap zijn gegaan. Met een gereviseerde motor die als nieuw rijdt. Een koppeling die niet meer zwabbert en nieuwe schuifraampjes. Middelste dochter was deze keer niet mee. Ze is met schoolvriendinnen naar Zeeland vertrokken. Zij gaat in juli weer een paar weken met ons mee. Dan gaat oudste dochter juist weer niet mee. Zij reist op dat moment via Singapore, Maleisië en Bali naar haar nieuwe studentenkamertje in Seoul. Onze bus vol herinneringen. Al zijn we soms niet meer met z’n vijfjes compleet, sowieso is de schuifdeur vol met reisfoto’s en herinneringen van ons gehele gezin beplakt.

True beauty

The true beauty of music is that it connects people. It carries a message, and we, the musicians, are the messengers.
- Roy Ayers

Als we aankomen met onze fietsen in het drukke centrum lezen we een berichtje op de telefoon dat onze vrienden waar we mee af hebben gesproken naar huis zijn gegaan. Het Bredase Jazz Festival is vandaag weer los gebarsten. Jaarlijks komen er naar schatting 250.000 bezoekers op af. Mijn lief en ik lopen dus saampjes naar de Grote Markt en vinden warempel twee lege stoeltjes op een terrasje. We bestellen wat en genieten een uurtje van de muziek op een groot podium. We hebben namelijk nóg een afspraak met twee andere mensen. Oók zij sturen een berichtje dat ze onverhoopt niet naar de stad komen. Je zou bijna denken dat we niet gezellig genoeg zijn om een avondje mee door te brengen! We staan op en lopen naar het podium waar we vanavond eigenlijk voor gekomen zijn. De Amerikaanse jazz band Tuba Skinny. Zij laten het originele New Orleans geluid horen. Met een wasbordje, een grote sousaphone en een geweldige zangeres. Magnifiek! Ze toeren door Europa en kunnen zodoende aanhaken op dit swingende Brabantse festival. De grootste van Europa. Hun blues muziek, en vooral het wasbordje, bracht me terug naar Alabama waar wij een half jaar gewoond hebben. Wij hebben daar in de zomer een onvergetelijk concert bezocht in zo’n groot southern mansion. Snikheet natuurlijk. In de patio viel het nog enigszins mee door een zuchtje wind. Een blues band speelde werkelijk de sterren van de hemel. De ambiance was natuurlijk perfect. We werden door de muziek gegrepen. Onze dochters, toen nog peuter en kleuter, werden gevraagd op de wasbordjes te spelen. De oudste kon zich niet meer inhouden en danste er op los. Het optreden eindigde met een wervelend applaus en de band bedankte ons danseresje voor haar show. Ik had een week voor het Bredase Jazz Festival het programma doorgenomen met een client van mij. Deze meneer was tot voor kort een gevierd jazz pianist en reisde met de band, die zijn naam droeg, de hele wereld over. Helaas kan hij sinds een paar maanden door een ongelukkige val uit zijn bed zijn linkerhand niet meer gebruiken. Met als heel droevig gevolg dat hij niet meer piano kan spelen. Zijn piano staat te verstoffen in de huiskamer. Natuurlijk kent hij bijna elke jazz band die op het programma staat. De meeste muzikanten zelfs persoonlijk. Samen hebben we dus vooraf een keus gemaakt welke optredens in Breda écht de moeite waard zouden zijn. En hij had gelijk.

Een yoga vriendin was laatst wild enthousiast over de workshop van yoga lerares Nicki uit Israel. De workshop droeg de naam ‘Divine Interconnection. The path of yoga wakens the self.’
Mijn interesse was gewekt. De eigenaresse van mijn yoga school is Amerikaanse en ik denk dat dat mede een reden is waarom er zoveel internationale gastdocenten welkom zijn. Lerares Nicki heeft een eigen vorm van yoga ontwikkeld. Aruna yoga. Het is een yogabeoefening die alle vormen van yoga omvat inclusief hatha, vinyasa en kundalini. Je leert het huidige moment te verwelkomen en je oordeel op te schorten. Dat vind ik een mooie theorie. Het biedt ook een manier om de fluctuatie van de geest tot stilstand te brengen door een waarnemer te worden. Haar vorm van yoga brengt ook zelf-heling. Nicki’s zus is mede daardoor genezen van uitbehandelde longkanker… Het uitgangspunt is de filosofie dat er maar één realiteit is. Dit kan de waarheid, God, Godheid, schepping of de natuur genoemd worden. Toen ik ruim op tijd de grote zaal in kwam lopen bleken we vooraf een kwartier te mediteren. Ik zag mijn juf naast Nicky met ogen dicht in lotushouding zitten, maar ik was niet ingelicht over het mediteren. Ik keek dus lekker om me heen, praatte een beetje met mijn buurvrouw en bestudeerde de intrigerende, fijngebouwde gastdocente die zo mooi in het wit gekleed was. Later bleek ze een enorm krachtige energie te bezitten! Het is volgens haar niet nodig om flexibel of zelfs fysiek in staat te zijn om aruna yoga te doen. Ik maakte me deze avond dus geen zorgen om mijn zeer pijnlijke pols en flinke pijn in mijn onderrug. Inderdaad lag de nadruk niet op lichamelijke houdingen, maar meer op teksten van de gebeden en liederen, haar luide boodschap om ballast kwijt te raken en meditatie. We mochten intenties zachtjes fluisterend uitspreken. Ballast die je kwijt wilde mocht je in een zogenaamd vuur in het midden gooien. Het doel was om je open te stellen voor emotionele blokkades. Deze blokkades worden tijdens de les vrijgegeven met behulp van yoga en meditatie. Ik voelde me heel welkom met mijn lichamelijke pijntjes. Omdat er een flinke vleug kundalini yoga in haar workshop zat betekende dat er vooral veel herhalingen in kleine oefeningen zat. Zwaar! Trillende benen die in de lucht steken of schouders die bijna uit elkaar ploffen van het op en neer bewegen van je armen. Toch noemen ze deze vorm yoga bodiless-yoga… Zelfs als je alleen bij sessies aanwezig bent, zonder deel te nemen aan de fysieke activiteit, zul je je genezend vermogen openen. Ik hoop dat het waar is, want mijn huisarts heeft me vandaag nog voorgeschreven dat ik voor de pijn meerdere keren per dag twee paracetamolletjes mag innemen. Ik draag een polsband ter ondersteuning. Mijn rugpijn is volgens mijn huisarts gelukkig geen hernia en ook geen bekkeninstabiliteit. Ondertussen heb ik mijn eerste naaldje voor rugpijn alweer laten zetten (in mijn bovenlip) door mijn vriendin, de acupuncturiste. Samen met de intense yoga workshop en een omhelzing van Nicki herself hoop ik er het beste van. Maar eerlijk is eerlijk: dagen na mijn ontmoeting met Nicki is mijn rugpijn écht verminderd!

Eén Poolse oud-strijder

Het is goed dat we herdenken. Uit eerbied voor degenen die overleden zijn of slachtoffer van geweld zijn geweest. Vanwege de onschuld van de slachtoffers. Omdat het niet nog eens mag gebeuren. Om ervan te leren.
- Ben Nijhuis

Er verzamelen zich honderden mensen rondom het Bredase monument ‘de Vlucht’. Voor mij, mijn eega en dus ook voor onze kinderen de eerste keer in ons leven dat we tijdens Dodenherdenking bij een oorlogsmonument aanwezig zijn. Voor de gelegenheid had ik vier oranje rozen gekocht. Met elk een oranje lintje. Het eerste dat ons jongste kind in mijn oor sist, nadat ze in het park om zich heen gekeken heeft, is “We zijn de enigen die een bloem meegenomen hebben!”. Het lijkt inderdaad zo. In het gras liggen echter vele kransen te wachten om eerbiedig neergelegd te worden voor het monument. Er zijn zeer weinig veteranen, maar dat is misschien ook logisch gezien het feit dat de oorlog al bijna vijfenzeventig jaar geleden geëindigd is. Er zijn wel opvallend veel jongeren. Kinderen van een basisschool en veel jonge padvindertjes. Een leerlinge van de school van onze jongste leest een gedicht voor. Natuurlijk houdt onze burgemeester een mooie voordracht over het thema van dit jaar ‘Geef vrijheid door’. Er volgt een taptoe en veel bloemenkransen worden gelegd voor de burgers en militairen die zijn omgekomen. Er is nog precies één oude, Poolse bevrijder aanwezig. Heel voorzichtig wordt er voor hem geklapt. Dat raakt me. Breda is namelijk bevrijd door de Polen. Samen met de Canadezen. Beiden volksliederen worden gespeeld. Hun vlaggen wapperen ook trots in de wind. Tijdens de twee minuten stilte zie ik jongeren die op picknick kleden aan het relaxen waren opstaan om hun eer te betuigen. Respectvol. Pas vanaf 1988 vinden plaatselijke herdenkingen - net zoals de Nationale Herdenking op de Dam - plaats om 20 uur en wordt deze herdenking ook op televisie uitgezonden. De eerste plaatselijke herdenkingen in 1945 vonden plaats met stille tochten naar plaatsen waar mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog gefusilleerd zijn. Zoals op de Waalsdorpervlakte bij Den Haag, in de Kennemerduinen en bij kamp Vught. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog leven we in Nederland in vrede en vrijheid. Tóch gaat er geen dag voorbij zonder dat ergens in de wereld een oorlog woedt… Nadat alle kransen gelegd zijn in het Bredase park is er ruimte voor het publiek om bloemen te leggen. Ook wij lopen naar voren om onze rozen neer te leggen. Gelukkig voor onze jongste zijn we niet helemaal de enigen… Sinds een paar maanden heb ik een Joodse cliënt die de verschrikkingen in Auschwitz als kind overleefde. Zijn persoonlijke, gruwelijke verhalen deel ik thuis met mijn gezin. Dit jaar staan we in ons gezin meer dan ooit stil bij de Holocaust. Mijn cliënt, een lieve meneer, vindt dat besef fijn. Zodat we ervan leren. Omdat het niet nog eens mag gebeuren.

Onze allereerste vaatwasmachine was héél erg smal. Ik wilde er heel graag een en de ruimte in de oude keuken in ons Bredase huis liet maar een heel klein vaatwassertje toe. Het was de oude eikenhouten keuken van de vorige bewoonster waar we de keukenkastjes groen van hadden geverfd. Ik was heel blij met het toen hippe RVS vaatwassertje. Er pasten geen pannen in. Een piepklein bestekbakje op de bodem. Sowieso was hij heel snel vol met een jong gezin van vijf. Acht jaar geleden hebben wij een nieuwe keuken laten plaatsen toen we een grote aanbouw aan ons huis lieten plaatsen. Een volwaardige afwasmachine werd ingebouwd. Wat een ruimte! Omdat we het fornuis en de combi-oven van het Italiaanse merk Boretti hadden gekocht besloten we ook de vaatwasser van dit merk te kopen. Al gauw kwamen de eerste mankementen… Allereerst braken de wieltjes van het onderstel regelmatig af. Wat een ergernis als je weer een wieltje over de keukenvloer hoorde rollen, of tussen de deur klem zat. Toen we terugkwamen uit Mexico heb ik nog een kostbaar setje nieuwe wieltjes gekocht, maar al snel waren deze nieuwe wieltjes ook lam. Daarnaast was de veer uit het klepje gesprongen waar het wastabletje in moet. Ons tabletje lieten we altijd tussen het bestek vallen. Natuurlijk zaten de sproeiarmen ook zo nu en dan verstopt met piepkleine stukjes eierschil of draadjes van iets vaags groen. Dat pulkte ik er dan met een keukenmesje weer uit. Een paar weken geleden kwam er geen water meer in de vaatwasser. Dat kan volgens de gebruiksaanwijzing van alles zijn, wat mijn lief vervolgens allemaal gecheckt heeft. Loodgieters uit de buurt wilden voor onze Italiaanse vaatwasser niet langs komen, want de onderdelen waren zeer moeilijk verkrijgbaar. Dan maar een Boretti monteur uit Amsterdam die alleen al voor het voorrijden negentig euro durfde te vragen, en daarna zestien euro per tien minuten. De machine markeerde zóveel dat het niet loonde om te repareren. Boretti garandeert dat hun vaatwassers langer dan acht jaar meegaan en zodoende kregen wij korting op de nieuwe vaatwasser. De voorrijkosten en de extra tijd hoefden wij niet te betalen. We hadden écht geluk, want twee weken erna was de periode verstreken! Al heel kort daarop beseften we dat we helemaal geen geluk hadden. Boretti heeft er maar liefst tweeënhalve week over gedaan om de nieuwe vaatwasser te plaatsen. Al die tijd deden we drie keer per dag een vaat met de hand. De hele dag een vol aanrecht om naar te kijken. Mijn lief en onze meiden hebben écht hun steentje bij moeten dragen, want door artritis in mijn pols is juist afwassen zeer pijnlijk. Maar.…voorlopig staat er weer een praktische afwashulp in de keuken!