El Día de los Muertos

Vreugde en verdriet wisselen elkaar door de eeuwen heen af, zolang het wiel van geboorte en dood draait.
- Buddha

In de Mexicaanse cultuur, die verankerd is in haar identiteit, wordt geen onderscheid gemaakt tussen leven en dood: alles is leven en dood… Niet de sombere Nederlandse opvatting van dood, maar een grootse viering. Namelijk de viering van El Día de los Muertos. Oorspronkelijk werd deze ceremonie in de negende maand gevierd van de Azteken kalender. Dat is ongeveer het begin van augustus en de viering duurde een maand lang. Het feest was gewijd aan een godin, bekend als de dame van de doden, oftewel Catrina. Toen de Spanjaarden México veroverden hebben ze deze Azteekse traditie beëindigd en daarvoor in de plaats kwam de viering zoals hij nu is – namelijk op de Katholieke dagen Allerheiligen en Allerzielen. Rituelen van deze ceremonies zijn gevonden die tussen 2500 en 3000 jaar oud zijn. De Azteken bewaarden de schedels van hun dierbaren als trofeeën en deze werden tijdens rituelen neergezet om de dood en de wedergeboorte te symboliseren. Ook nu staan de winkels vol met chocolade schedels en schedels van suikergoed waar je een naam op kunt laten zetten. Dit is absoluut niet luguber bedoeld - het gaat allemaal om liefde, samenzijn en herdenken van geliefden die er niet meer zijn. Schedels symboliseren hierbij de dood en wedergeboorte.

Mensen gaan deze dagen naar de begraafplaats om het schoon te maken en te versieren met bloemen. Ook ik heb er een bezoek gebracht in verband met mijn fotoreportage. Hordes mensen lopen naar binnen met hun armen vol bloemen, scheppen, bezems en emmers. Thuis worden altaars gebouwd met het favoriete eten van de overledene, zo ook foto’s en spulletjes die aan de overledene doen denken. Alles met toewijding. Wij hebben ook een heel klein altaartje gebouwd: een foto van mijn moeder met een schaal vol oranje Afrikaantjes ervoor en twee kaarsjes. Mij is verteld dat de mensen denken dat de overleden ziel de ziel van het geofferde eten wegneemt, de volgende dag heeft het eten geen voedingswaarde meer. De eerste feestdag is ter nagedachtenis van de overleden kindjes en de tweede dag van de volwassenen. De oranje bloemen, de Afrikaantjes, die we hier nu overal zien - om op straat te verkopen, op de vrachtwagentjes om de voorraden aan te vullen, in de supermarkten, rondom de nagedachteniskruizen langs de weg en natuurlijk op de altaren en op de begraafplaatsen - wijzen de ziel van de overledenen de weg naar de altaars met alle offers. Ook bij de ingang naar onze wijk staat een kruis (van Laura, 30 jaar oud) dat helemaal versierd is met deze oranje Afrikaantjes. Er loopt een paadje van deze oranje bloemblaadjes naar het kruis. (zie ons fotoalbum) De offers die mensen brengen bestaan uit Pan de Muertos (zoete broodjes met bottenvormen erop) en schedeltjes van snoep. Kussens en dekens worden neergelegd zodat de ziel kan rusten van zijn lange reis. In sommige gebieden van México blijven de mensen de hele nacht bij het graf of het altaar, soms houden ze er picknicks en soms dragen ze maskers van lachende doodshoofden. De rituelen zijn plaatselijk. Het raakte me om te zien dat in een paar dagen tijd onze hele stad is veranderd in een stad vol oranje bloemen ter nagedachtenis aan hun naverwanten. Zoals het me ook raakte toen ik een groep muzikanten swingend hoorde spelen rondom een graf. En mijn eerste ontmoeting met een groots zeer persoonlijk altaar…

Wij zijn tijdens deze vieringen in Huaquechula, één van de laatste nederzettingen onder het Azteekse bewind. Er zijn nog steeds overblijfselen te zien uit deze periode. In hun rituelen hebben ze speciale dagen dat ze de doden vereren die verdronken zijn in het water, soldaten die omgekomen zijn of vrouwen die gestorven zijn tijdens de bevalling. Het altaar is verdeeld over drie verdiepingen. De zin van de eerste verdieping is het leven op aarde, er staan dus etenswaren en favoriete muziek of hobby’s van de overledene. Etenswaren zijn vaak fruit van het seizoen, brood, chocolade, snoep en zelfs sigaretten of drank. De tweede verdieping vertegenwoordigt het aardse met het goddelijke. De derde verdieping stelt het goddelijke voor, meestal een kruisbeeld of een religieus beeld. Alle altaren zijn van wit satijn en meestal versierd met goud folie. Er staan beeldjes van engelen op en op de eerste verdieping staat ook een foto van de overledene vaak te zien via een spiegelbeeld. Zo’n altaar kan duizenden dollars kosten, vooral op het platteland is dat een klein fortuin. Daarom kun je vaak een vrijwillige bijdrage doen aan de familie die alle bezoekers ontvangen en je vaak ook iets te eten of te drinken aanbieden. Nadat we een aantal altaars bezocht hadden en een lunchpauze genomen hadden op het grote plein waar kermis, markt en veel te eten was, stonden we om twee uur klaar in een oud straatje waar ze na twee uur bezoekers wilden ontvangen bij hun altaar. Toen de kerkklokken twee uur sloegen gingen overal de voordeuren open in dit straatje en liepen mensen met wijwater, daarna oranje bloemblaadjes en als laatste met wierook voor hun deur. Om twee uur komt namelijk de ziel terug. Ik rende als een kip zonder kop heen en weer tussen de verschillende voordeuren om alles te fotograferen. Mark, de meiden en een groepje jongens die dit alles vanaf de stoeprand aanschouwden lagen helemaal in een deuk. (zie ons fotoalbum)De volgende dag bezochten we de begraafplaats van Atlixco, het plaatsje waar we twee nachten logeerden. Via een drukke, levendige markt kwamen we bij de ingang van het Panteon. Zoiets hebben we nog nooit mogen aanschouwen! Overal families, overal bloemen, luidruchtig gepraat en we hoorden feestelijke muziek rondom de graven. Ik zag zelfs mensen dansen op de muziek rondom een met bloemen bezaaid graf. Ik gebaar deze uitbundige groep of ik foto’s mag nemen en tot mijn verrassing word ik uitgenodigd om dichterbij te komen. Ik vind het een rijkdom dat wij dit als gezin mogen meemaken!