Beladen moment

The generation which lived through the Second World War is disappearing. Post-war generations see Europe's great achievements - liberty, peace and prosperity - as a given.
- Jan Peter Balkenende

Hoe vredig en harmonieus ligt ons huis in ons rustige dorpstraatje! Dat is heel vroeger wel anders geweest. De rust. Ons doodlopende straatje was voorheen namelijk de drukke rijksweg van Antwerpen naar Amsterdam. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren onze huizen zelfs tussen de vuurlinies van de Engelsen en Duitsers komen te liggen. De meeste bewoners waren gevlucht. Zo ook de hoofdbewoner van óns huis. Het verhaal gaat dat hij gevlucht is om niet mee te hoeven vechten in de oorlog. Deze officier van de marechaussee heeft voor zijn vrouw wel zijn sabel in huis achtergelaten. Als bescherming. Hoe romantisch... Zijn initialen zijn vlak onder het handvat gegraveerd. Het is in onze straat destijds flink tekeer gegaan. Dat is nog steeds te zien aan de kogelgaten in de voorgevel van ons huis. De marechaussee vrouw heeft de oorlog gelukkig overleefd. Over hem is mij niks bekend. Zij heeft het zwaard achtergelaten voor de nieuwe bewoners van dit huis. En zo wil het geschieden dat ons huis nog steeds beschermd wordt door dit vooroorlogse wapen. Het bijzondere sabel staat in onze kelder. Ook de jaren dat we ons huis verhuurden hebben wij het op zijn plek laten staan om het zijn werk te kunnen doen waar het voor achtergelaten is. Ik vertelde dit verhaal onlangs aan mijn nieuwe buurvrouw en zij en haar man werden geraakt door deze vertelling. Zelf werd ik dáárdoor opnieuw betoverd door dit hartstochtelijke verhaal.

Buurman Jan geeft ons straatje een nóg sprookjesachtiger tintje. Zijn vader Gijs had een tuindersbedrijf aan het eind van onze straat. In 1940 heeft hij daar de Fransen op zijn terrein gehad. Zij kwamen Princenhage en Breda te hulp tegen de razzia door de Duitsers. Zijn erf was overstroomd met vluchtelingen, toen de Bredase bevolking wegtrok voor de naderende Duitsers. Zijn zoon Jan is precies dáár op dat erf geboren. Op de bevrijdingsdag van Princenhage, 29 oktober 1944. 's Morgens om 6 uur, onder een zeildoek over de loopgraaf die vader Gijs achter de boerderij gegraven had: 13 meter lang en een paar meter diep. Zó diep, dat er telkens pakken stro en takkenbossen naar binnen moesten worden gesleept, zodat de kraamvrouw niet in het grondwater weg zou zakken. Vader Gijs ging op zijn fiets met tuinslangbanden er op uit om hulp te halen voor de bevalling. De granaten vlogen om zijn oren en hij kwam zonder kraamhulp thuis. Het kind was toen al gehaald door de buurvrouw, een verpleegster, en zelf ook in haar laatste maand. Een half uur later kwamen de Poolse bevrijders op het erf. Zij zagen een stevig heuveltje en de Poolse commandant dacht dat het een mooi strategisch punt zou zijn van waaruit zijn kanon de weg zou kunnen bestrijken. In de loopgraaf hoorde men een geweldig geraas van de tank en vader Gijs kwam naar buiten. Hij zwaaide met zijn armen. De Polen konden niet geloven dat daar in de grond net een kindje was geboren en al gauw kwamen er drie Poolse officieren kijken. Daar lag baby Jan. In een veilingkistje. Het duurde toen niet lang meer voordat een wagen het erf op kwam rijden waaruit de Polen hun goede gaven voor dit kind van de vrijheid gingen uitladen. Blikken corned beef, koffie, thee, chocolade en wat al niet meer. Oorlogsverhalen hebben vaak een flinke vleug romantiek. We zijn onlangs met ons gezin naar de musical ‘Soldaat van Oranje’ geweest. Romantisch en heldhaftig. Prachtige voorstelling! Mijn opa kreeg in Londen (net als de soldaat van Oranje) een bronzen kruis van koningin Wilhelmina overhandigd na een spannende overtocht met de onderzeeër O24 die nog niet klaar was. Mijn oma daarentegen werd telkens Den Helder uit gezet (omdat mijn opa in Engeland verbleef) en bleef daar stug terugkeren. Ze woonde stiekem met twee dochters in haar dichtgetimmerde huis. Ze kregen geen voedselbonnen vanwege hun illegaliteit en moesten zelf de boer op om eten te vergaren. Dodenherdenking in mijn kindertijd was een happening. We waren vaak in Haarlem bij mijn opa en oma thuis, want mijn oma was jarig op deze dag. Als de feestelijke advocaatjes met slagroom op tafel stonden ging de televisie aan. Een huiskamer vol familie van mijn moeder. Ik zat dan tijdens de twee minuten stilte op mijn knieën bij het raam om te controleren of de bussen en auto’s wel respectvol op het plein stopten. Tot nu toe een beladen moment…